یک نگاه گذرا به زندگى پیامبر اسلام، بعد از بعثت، نشان مى دهد که زندگى پربارش به دو دوران متمایز تقسیم مى شود:
1ـ دوران مکّه (دوران آمادگى و سازندگى)
2ـ دوران مدینه (دوران عمل و پیاده کردن برنامه ها)
در دوران مکّه، تمام همّت پیامبر(صلى الله علیه وآله وسلم) متوجّه آموزشهاى عقیدتى و فکرى و فرهنگى بود تا دلهاى تازه مسلمانان را از رسوبات شرک کاملا شستشو دهد، و آنها را براى یک حرکت بزرگ به سوى یک آئین الهى پیشرو، همراه با تشکیل یک «حکومت انسانى نیرومند و پر قدرت» به عنوان مقدّمه اى براى پیشبرد اهداف بزرگ رسالت، آماده سازد.
در این دوران 13 ساله، مسلمانان به طور مداوم تحت پوشش برنامه هاى تعلیماتى و فکرى و فرهنگى قرار داشته و به همین دلیل، قسمت عمده سوره هاى قرآن مجید در همین دوران نازل شده است; چرا که بهترین وسیله تعلیم و تربیت و آموزش و تهذیب و تزکیه و پاکسازى آنها، همین آیات بود.
مسلمانان در این مقطع موظّف بودند علاوه بر اقامه نماز در پنج وقت که درس عملى مستمرّى براى سازندگى آنها بود، شبها بپاخیزند، و به مقدار توانائى، این کتاب بزرگ آسمانى یعنى قرآن را تلاوت کنند و خود را با تعلیمات آن تطبیق دهند.
«إِنَّ رَبَّکَ یَعْلَمُ أَنَّکَ تَقُومُ أدْنى مِنْ ثُلُثَىِ اللَّیْلَ وَ نِصْفَهُ وَ ثَلُثَهُ وَ طائِفَةٌ مِنَ الَّذینَ مَعَکَ وَ اللّهُ یُقَدِّرُ اللَّیْلَ وَ النَّهارَ عَلِمَ أنْ لَنْ تُحْصُوهُ فَتابَ عَلَیْکُمْ فَاقْرَؤُا ما تَیَسَّرَ مِنَ الْقُرْآنِ;
پروردگارت بخوبى مى داند که تو نزدیک دو ثلث یا نصف، یا لااقل یک ثلث از شب را از خواب برمى خیزى، و گروهى که با تو هستند نیز همراه تو بپا مى خیزند، خداوند شب و روز را مقدّر ساخته و اندازه گیرى نموده، او مى داند که شما قدرت ندارید تمام شب را مشغول عبادت و فراگیرى قرآن باشید لذا شما را مشمول عفو خود قرار داد، ولى آنچه را مى توانید، از قرآن بخوانید!»
انتخاب شب، مخصوصاً براى این بوده است که «انقلاب اسلامى» تازه آغاز شده بود و باید تا مدّتى دور از چشم دشمن ریشه بدواند، و شاخ و برگ بگستراند، تا به حدّى نیرومند و قوى شود که هیچ طوفان سهمگین نتواند آن را از جا حرکت دهد.
اگر برنامه آموزشى پیامبر(صلى الله علیه وآله وسلم) در این سیزده سال با نظام و تشکیلات ویژه و «مدیریّت صحیح» نبود، اسلام با این سرعت پیش نمى رفت و مسلمانانى ورزیده، معتقد، مؤمن، متعهّد، شجاع و ایثارگر پرورش نمى یافتند.
مسأله آموزش قرآن، در میان مسلمانان، به قدرى اهمّیّت داشت که حتّى گاه مهریه زنان را آموزش قرآن قرار مى دادند که هم عقیده بود، و هم برنامه، هم آموزش و پرورش، و هم نظام و تشکیلات و طرح حکومت!
1ـ سوره مزّمّل، آیه 20.
2ـ وسائل الشیّعه، کتاب النّکاح، ج 15، ص 4.
