این شرط مهم را که امروز از سوى همه مجامع و محافل جهانى و مؤسّسات مختلف به رسمیّت شناخته شده، امیر مؤمنان على(علیه السلام) در چهارده قرن پیش، با صراحت تمام در فرمان تاریخى «مالک اشتر» بیان فرموده است; آنجا که «مالک» را مخاطب ساخته مى گوید:
«إِنَّ شَرَّ وُزَرائِکَ مَنْ کانَ لِلاَْشْرارِ قَبْلَکَ وَزیراً، وَمَنْ شَرِکَهُمْ فى الأثامِ، فَلایَکُونَنَّ لَکَ بِطانَةً، فَإِنَّهُمْ أَعْوانُ الاَْثَمَةِ، وَإِخْوانُ الظَّلَمَةِ، وَأَنْتَ واجِدٌ مِنْهُمْ خَیْرَ الْخَلَفِ مِمَّنْ لَهُ مِثْلُ آرائِهِمْ وَنَفاذِهِمْ، وَلَیْسَ عَلَیْهِ مِثْلُ آصارِهِمْ، وَأَوْزارِهِمْ، وَآثامِهِمْ... أُولئِکَ أَخَفُّ عَلَیْکَ مَؤُونَةً وَأَحْسَنُ لَکَ مَعُونَةً; بدترین وزراى تو کسانى هستند که براى اشرار قبل از تو وزیر بوده اند; کسى که با آن گنهکاران در کارهایشان شرکت داشته، نباید صاحب اسرار تو باشد; آنها همکاران گنهکاران و برادران ستمکارانند; در حالى که تو مى توانى جانشینان خوبى براى آنها بیابى، از کسانى که از نظر فکر و نفوذ کمتر از آنان نیستند; اما بار گناهان آنها را به دوش نمى کشند... هزینه این افراد بر تو سبکتر، و همکاریشان با تو بهتر است!»
و براى شناختن سوابق افراد باید به بازتاب شخصیّت آنها در افکار عمومى جامعه مراجعه کرد; البتّه ممکن است افکار عمومى در قضاوت خود درباره کسى احیاناً گرفتاراشتباه شود ولى غالباً معیار خوبى براى شناخت افراد مى تواند باشد.
لذا در همان «فرمان» در عبارت دیگرى مى خوانیم:
إِنَّما یُسْتَدَلُّ عَلى الصّالِحینَ بِما یُجْرِى اللّهُ لَهُمْ عَلى أَلْسُنِ عِبادِهِ; بدان افراد شایسته را از طریق آنچه خداوند بر زبان بندگانش جارى مى سازد مى توان شناخت!»
البتّه انکار نمى توان کرد که دگرگونى در حالات افراد و تغییر مسیر زندگى آنها امکان پذیر است، و داستانهاى «بِشْرِ حافى» و «فُضَیْل بنِ عَیاض» و «حُرّ ابن یزید رِیاحى» را غالباً شنیده ایم.
ولى این تحوّل و دگرگونى تنها در اقلّیّتى از افراد منحرف واقع مى شود که باید با دقّت و هوشیارى به آن پاسخ مثبت داد ولى این امر در اکثریّت منحرفان با سابقه، تحقّق نمى یابد.
به همین دلیل، همیشه باید در گزینش مدیران، سوابق آنها را در نظر گرفت، همان گونه که خود آنها بادید سوابق افراد زیر دست خود را در نظر بگیرند.
این نکته نیز لازم به یادآورى است که انقلاب و دگرگونى و تغییر حالات افراد در سنین پائین بیشتر از سنین بالا رخ مى دهد; افراد جوان هم زودتر آلوده مى شوند، و هم زوتر پاک، ولى بازگشت افراد مسن بعد از هسته بندى شخصیّتشان از مسیر خود کار بسیار دشوارى است.
* * *
1 و 2ـ نهج البلاغه، نامه 53.
