جالب این که بعد از فتح «مکّه» در سال هشتم هجرى (دو سال بعد از صلح حدیبیّه) هنگامى که اسلام به سرعت در میان قبائل عرب پخش مى شد، طایفه «هَوازِن» و «ثَقیف) و «بنى سَعْد» که سه طایفه مهمّ جزیرة العرب بودند، با سى هزار مرد جنگى تصمیم به درهم کوبیدن مسلمانان گرفتند و مسلمین فقط با دوازده هزار نفر، در جنگى نابرابر، در مقابل آنها قرار گرفتند.
دشت «حنین» گذرگاهى داشت که لشگر دشمن آن را براى کمین انتخاب کرده بود و با یک حمله غافلگیرانه برق آسا، نظم ارتش اسلام را به هم ریخت به طورى که اکثر لشکر، زمام اختیار را از دست داده پراکنده شدند.
آن لحظه، یک لحظه فوق العاده حسّاس در زندگى پیامبر(صلى الله علیه وآله وسلم) بود که باید با ابتکارى بزرگ، لشکر متلاشى شده را جمع آورى کرده، و روح تازه اى در کالبد آنها بدمد، و از نابودى و شکست حفظ کند.
در اینجا پیامبر(صلى الله علیه وآله وسلم) با امدادهاى الهى ، دست به دو ابتکار بزرگ زد، نخست این که تا آن روز در هیچ میدان جنگى شخصاً براى جنگ کردن وارد عمل نشده بود و تنها مدیریّت و فرماندهى را به عهده داشت، در آن روز شمشیر کشید و با شجاعت وارد معرکه قتال شد.
از سوى دیگر، «عبّاس»، عموى پیامبر(صلى الله علیه وآله وسلم) از پیامبر الهام گرفت و خاطره «بیعت شجره» را در نظرها مجسّم کرد و با صداى بلند و رسائى که داشت فریاد زد: «یا معْشَرَ المُهاجِریْنَ وَ الاَْنْصارِ یا أَصْحابَ سُوَرةِ اْلبَقَرَةِ یا أَهلَ بِیْعَةِ الشَّجَرَةِ إِلى اَیْنَ تَفِرُّونَ هذا رَسُولُ اللّهِ; اى گروه مهاجران و انصار! و اى یاران سوره بقره! و اى اهل بیعت شجره! به کجا فرار مى کنید؟ پیامبر(صلى الله علیه وآله وسلم) اینجاست!» (عنوان کردن سوره بقره، ظاهراً به خاطر داستان طالوت و جالوت و پشت کردن اکثر لشکر طالوت به میدان نبـرد و سرافکندگى آنها در پیشگاه خدا و پیروزى طالوت با لشکر اندک مؤمنش بود).
این دو امر سبب شد، لشکر متلاشى شده، دوباره جمع و سازماندهى گردد، و حرکتى نیرومند آغاز شود، و بر لشگر دشمن بتازند و آنها را از هم متلاشى کرده، گروه زیادى را اسیر کنند، و از این میدان خطرناک با پیروزى کامل باز گردند.
اینها مسائلى است که نمونه هاى آن، در تاریخ اسلام کم نیست و مى تواند همیشه براى فرماندهان و مدیران با تفاوت شرایط و ظروف، آموزنده و الهامبخش براى ایجاد انگیزه باشد.
* * *
1ـ تفسیر «مجمع البیان»، ج 5، ص 19، ذیل آیه 25 سوره توبه.
