البتّه شرایط مدیر و فرمانده منحصر به آنچه گفته شد نیست; هر چند آنچه گفته شد جنبه اصولى و اساسى دارد، مسائل زیاد دیگرى نیز وجود دارد که هر کدام داراى نقش مؤثّرى در مسأله مدیریّت یا فرماندهى است که از جمله، صفات زیر را مى توان نام برد:
1ـ «خلوص نیّت» ـ بدون شک این صفت اثر عمیقى در پیشبرد اهداف یک مدیر و فرمانده اسلامى دارد، تا آنجا که «قرآن مجید شرط پیروزى را دو چیز مى شمرد»:
«جهاد و کوشش» و «خلوص نیّت»، مى فرماید: «وَالَّذینَ جاهَدُوا فینالَنَهْدِیَنَّهُمْ سُبُلَنا»(1).
آرى رمز پیروزى تلاش است و خلوص!
2ـ «توکّل» که مجموعه اى است از مسأله تکیه بر خداوند و اعتماد به نفس
3ـ «صبر و استقامت و شکیبائى و پایمردى»
4ـ «عفو و گذشت»
5ـ «همّت و بلند نظرى»
6ـ «ابتکار»
7ـ «نظم و انضباط»
8ـ «پشتکار»
9ـ «آمادگى براى پذیرش انتقاد»
10ـ «محبّت و صمیمیّت»
11ـ «آینده نگرى»
12ـ «راز دارى»
13ـ «تواضع و فروتنى»
14ـ «روح مشاورت و احترام به افکار دیگران»
و هر یک از این اصول در منابع مختلف اسلامى مطرح است و در خور شرح و بسط فراوان که در این بررسى کوتاه و مختصر نمى گنجد.
* * *