در اینجا بسیار مناسب است نظرى به تاریخ اسلام بیفکنیم و ببینیم سرانجام ناکامى سختى که در میدان «اُحُد» دامان مسلمانان را گرفت و به شکست سپاهیان اسلام انجامید، چه شد؟ و چگونه پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله وسلم)، از آن وسیله بسیار مؤثّرى براى پیروزیهاى سریع و پى در پى آینده ساخت؟ به گونه اى که یکى از مفسّران معروف مى نویسد: «کسى پیامبر را در خواب دید، فرمود اگر مرا مخیّر مى کردند که در «اُحُد» پیروز شوم یا ناکام؟ ناکامى را به خاطر نتایج مهمّى که این جنگ براى مسلمانان به بار آورد پذیرا مى شدم!»(1)

   لازم است قبلاً اشاره اى به اصل غزوه «اُحُد» و ظرافتهاى امر مدیریّت و فرماندهى در آن کرده، بعد به تحلیل عوامل شکست بپردازیم و اجازه دهید این بحث را کمى مشروحتر مطرح کنیم تا شاهد گویائى بر بحث ما باشد:

   از روایات و تواریخ اسلامى چنین استفاده مى شود: هنگامى که قریش در جنگ «بدر» شکست خوردند، و با دادن 70 کشته و 70 اسیر به مکّه مراجعت کردند;(2)ابوسفیان به مردم مکّه اخطار کرد: نگذارید زنان بر کشته هاى بدر گریه کنند، زیرا اشک چشم، اندوه را از بین مى برد، و عداوت و دشمنى را نسبت به «محمّد» از قلبهاى آنان فرو مى نشاند! ابوسفیان نیز عهد کرد که مادام که از قاتلان جنگ بدر انتقام نگیرد با همسر خود همبستر نشود.

   و به این ترتیب، قبیله قریش با هر وسیله اى که در اختیار داشت، مردم را به جنگ با مسلمانان تحریک کرد و فریاد «انتقام، انتقام» همه مکّه را فرا گرفت.

   سال سوّم هجرت فرا رسید، قریش به عزم جنگ با پیامبر(صلى الله علیه وآله وسلم) با سه هزار سوار و دو هزار پیاده با تجهیزات کافى از مکّه خارج شدند، و براى تقویت روحیّه سربازان و بر افروختن خشم آنان در میدان جنگ، «بت ها» و «زنان» خود را نیز با خود حرکت دادند.

1ـ تفسیر المنار.

2ـ روز بدر 70 نفر از مردان قریش به دست مسلمانان که ابن اسحاق فقط از 50 نفر آنها نام مى برد، و ابن هشام 20 نفر دیگر را هم ذکر مى کند ـ و مرحوم شیخ مفید در ارشاد 36 نفر از کشته هاى بدر را نام مى برد، و مى گوید: راویان عامّه و خاصّه به اتّفاق نوشته اند که این 36 نفر به دست على (علیه السلام) کشته شدند. ارشاد، ص32، چاپ اسلامیّه.