بدون شک یکى از ابعاد شخصیّت انسان را مسائل ناشى از وراثت تشکیل مى دهد; تا آنجا که بعضى شخصیّت آدمى را در سه بعد «وراثت» و «محیط» و «تعلیم و تربیت» خلاصه کرده، و آن را «مثلّث شخصیّت» نام نهاده اند.
البتّه ما ابعاد و عوامل سازنده شخصیّت را اینچنین محدود نمى دانیم و مسائل فراوان دیگرى وجود دارد که در ترکیب بندى شخصیّت انسانى مؤثّر است که اینجا جاى شرح آن نیست; ولى به هر حال، تأثیر «وراثت» را در شخصیّت به عنوان یک عامل مهم نمى توان انکار کرد.
در قرآن مجید و روایات و زیارات، اشارات زیادى به این معنى دیده مى شود.
در سوره نوح مى خوانیم; این پیامبر بزرگ هنگامى که تقاضاى عذاب براى مشرکان مى کند، تقاضاى خود را با این دلیل مقرون مى سازد:
«إِنَّکَ إِنْ تَذَرْهُمْ یُضِلُّوا عِبادَکَ، وَلایَلِدُوا إِلاّ فاجِراً کَفّاراً; چرا که اگر آنها را باقى بگذارى، بندگانت را گمراه مى کنند و جز نسلى فاجر و کافر به وجود نمى آوردند!»
در زیارت معروف امام حسین(علیه السلام) مى خوانیم:
«أَشْهَدُ أَنَّکَ کُنْتَ نُوراً فِى الاَْصْلابِ الشّامِخَةِ، وَالاَْرْحامِ الْمُطَهَّرَةِ لَمْ تُنَجِّسْکَ الْجاهِلِیَّةُ بِأَنْجاسِها; من گواهى مى دهم که تو نورى بودى در پشت پدران والامقام و رحم مادران پاکدامن، هرگز آلودگیهاى دوران جاهلیّت نور پاک تو را آلوده نساخت!»
در سخنان تاریخى خود امام حسین(علیه السلام) که در مقابل امیر مدینه به نام «ولید» آن مزدور ننگین بنى امیّه، بیان کرد چنین آمده است:
«إِنّا أَهْلُ بَیْتِ النُّبُوَّةِ، وَمَعْدِنُ الرِّسالَةِ، وَمُخْتَلَفُ الْمَلائِکَةِ...; ما خاندان نبوّتیم، و معدن رسالت، و محلّ رفت و آمد فرشتگان،...»
این معنى را با وضوح بیشتر در فرمان مالک اشتر مى خوانیم; آنگاه که درباره شرایط «فرماندهان» سخن مى گوید.
مى فرماید:
«ثُمَّ الْصَقْ بِذَوِى الْمُرُوءاتِ وَالاَْحْسابِ وَأَهْلِ الْبُیُوتاتِ الصّالِحَةِ وَالسَّوابِقِ الْحَسَنَةِ; سپس به سراغ کسانى برو که از خانواده هاى اصیل، نجیب، با شخصیّت، مؤمن، صالح و خوش سابقه اند!»
حتّى در روایات اسلامى طرز تغذیه مادر و شیر او را در تشکیل هسته بندى شخصیّت کودک مؤثّر شمرده شده است.
به هر حال، تا آنجا که ممکن است باید مدیران و فرماندهان را از خانواده هائى برگزید که از وراثت صالحه اى بهره مندند.
* * *
1ـ سوره نوح، آیه 27.
2ـ زیارت وارث.
3ـ «مقتل الحسین»، عبدالرّزّاق مُقَرَّم.
4ـ نهج البلاغه، فرمان 53.
