در اینجا قبل از هر چیز به سراغ معیارهائى که در قرآن مجید براى گزینش فرمانده یا مدیر یا کارکنان آمده، مى رویم; تا الگوئى باشد براى بحثهاى آینده ما.
در سه سوره قرآن مجید (بقره، یوسف و قصص) به سه گونه معیار براى سه گونه پذیرش مسؤولیّت اشاره شده است.
1ـ در سوره بقره در داستان «طالوت و جالوت» و انتخاب طالوت به عنوان فرماندهى بنى اسرائیل به وسیله پیامبر آن زمان «اشموئیل» براى پیکار با «جالوت» که سلطان جبّار آن زمان بود، روى دو ویژگى مهم یعنى گستردگى علم و جسم تکیه شده است; آنجا که مى فرماید:
«إِنَّ اللّهَ اصْطَفاهُ عَلَیْکُمْ وَزادَهُ بَسْطَةً فِى الْعِلْمِ وَالجِسْمِ وَاللّهُ یُؤْتى مُلْکَهُ مَنْ یَشاءُ وَاللّهُ واسِعٌ عَلیمٌ; خداوند او را بر شما برگزیده و به او توانائى جسمانى و علمى بخشیده و خداوند حکومت را به هر کس بخواهد (شایسته ببیند) مى بخشد و احسان خداوند وسیع است; و (از لیاقت افراد براى منصب ها) آگاه است».
روشن است که قدرت جسمانى و فکرى دو شرط اساسى براى پیکار با دشمن سر سخت است.
2ـ در سوره یوسف به هنگامى که پیشنهاد سرپرستى خزانه دارى مصر از سوى یوسف مطرح شد، او روى امانت و آگاهى خویش تکیه کرده و مى گوید:
«إِجْعَلْنى عَلى خَزائِنِ الاَْرْضِ إِنّى حَفیظٌ عَلیمٌ; مرا سرپرست خزائن سرزمین (مصر) قرار ده، که نگهدارنده و آگاهم!»
قابل توجّه این که، در معیارهاى قرآنى در هر مورد روى صفاتى متناسب با همان پست و مقام تکیه شده است.
در مورد فرماندهان روى عنوان «زادَهُ بَسْطَةً فِى الْعِلْمِ وَالجِسْمِ».
در مورد کارکنان روى عنوان «اَلْقَوِىُّ الاَْمینُ».
در مورد حافظان مدیریّت و بیت المال روى عنوان «حَفیظٌ عَلیمٌ».
و با توجّه به این که مدیریّت و فرماندهى به خاطر برنامه هاى پیچیده عصر ما نسبت به گذشته تفاوت بسیار پیدا کرده، ناچار براى گزینش مدیرها و فرماندهان باید یک سلسله اصول کلّى مشترک را در نظر گرفت که در قرآن به آن اشاره شده، و یک سلسله شرایط ویژه که متناسب با همان بخش مدیریّت و فرماندهى است، که باید به آن افزوده شود.
ناگفته پیداست که براى مدیریّت امور مالى بیش از هر چیز «امانت» و «علم و آگاهى» لازم است.
3ـ در داستان موسى و شعیب به هنگامى که یکى از دختران شعیب پیشنهاد انتخاب موسى را براى سرپرستى اموال خانواده شعیب و چوپانى گوسفندان مى دهد، روى «قوّت» و «امانت» او تکیه مى کند و مى گوید:
«یا أَبَتِ اسْتَأْجِرْهُ إِنَّ خَیْرَ مَنِ اسْتَأْجَرْتَ الْقَوِىُّ الاَْمینُ; پدرم! او را استخدام کن; زیرا بهترین کسى را که مى توانى استخدام کنى آن کس است که قوى و امین باشد (و او همین مرد است)!»
این معیارها به طور سربسته و فشرده در سوره هاى مختلف قرآنى آمده است; و به خواست خدا با استفاده از آنها، شرح لازم بعداً مطرح خواهد شد.
* * *
1ـ سوره بقره، آیه 247.
2ـ سوره یوسف، آیه 55.
3ـ سوره قصص، آیه 26.
