پیامبر بزرگوار اسلام(صلى الله علیه وآله وسلم) این برترى را دارا بود که براى اوّلین بار در تاریخ ملّت عرب، ملل دیگر را در تحت رایت اسلام به عنوان «امّت واحد» گرد آورد و این پیروزى سبب شد که در مدّت 23 سال، تمام جزیرة العرب را آزاد کند، و هم عناصر مخالف و بیگانه را در آن سرزمین از میان بردارد و تأمین عدالت اجتماعى را در تمام جزیره محقّق سازد.

   گفته اند که پیامبر اسلام در دهها غزوه (جنگهائى که در آن، پیامبر(صلى الله علیه وآله وسلم) حضور داشتند) و سریه (جنگهائى که در آن، پیامبر(صلى الله علیه وآله وسلم) حضور نداشتند) در دوران حیاتش، بیست و هفت نبرد را خود شخصاً رهبرى کرد.(1) و پیروزیهاى عظیمى که پیامبر در این جنگها به دست آورد نشانگر برترى روش او در نبرد بوده است.

   متأسّفانه هیچیک از موّرخان نتوانسته اند افق استراتژى غزوات پیامبر(صلى الله علیه وآله وسلم) و کارهاى نظامى او را کاملا روشن کنند، و لذا اعمال نظامى او از نظر فنّى بخوبى تبیین نشده است.

   او بهترین سپاه ایدئولوژیکى را در تاریخ به وجود آورد.

   قرآن کریم مى فرماید:

   «یا اَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا اِذا لَقیتُمُ الَّذینَ کَفَرُوا زَحْفاً فَلا تُوَلُّوهُمُ الاَْدْبارَ وَ مَنْ یُوَلِّهِمْ یَوْمَئِذ دُبُرَهُ اِلاّ مُتَحَرِّفاً لِقِتال اَوْ مُتَحَیِّزاً اِلى فِئَة فَقَدْ باءَ بِغَضَب مِنَ اللّهِ وَ مَأویه جَهَنَّمُ وَ بِئْسَ الْمَصِیْرُ; اى اهل ایمان! هر گاه با تعرّض و تهاجم کافران در میدان کارزار رو به رو شوید، مبادا بیم به خود راه دهید و پشت به دشمن کنید و از جنگ بگریزید! هر که در روز نبرد از آنها (دشمنان) بگریزد به سوى خشم خدا روى آورده، و جایگاهش در دوزخ که بدترین منزلگاه است، خواهد بود، مگر آن که به مصالح نبرد، از گروهى جدا شود و به یارى دسته اى دیگر پردازد!»(2)

   برخى از متخصّصین امور نظامى که اخیراً روى کارهاى نظامى و سیاسى پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله وسلم) مطالعه کرده اند به وضوح نشان داده اند که پیامبر بزرگ اسلام(صلى الله علیه وآله وسلم) در آئین نبرد نیز بینش فوق العاده اى داشته است; و با برداشتهاى دانش نظامى، ثابت کرده اند که پیامبر(صلى الله علیه وآله وسلم) فرمانده بزرگ اسلام، حتّى در روش نبرد نیز همتا و مانند ندارد; و اگر ما به دیده عبرت در وظایفى که او در آن موقعیّت دشوار، با وسائل مادّى اندکى که در مقایسه با نیروى دشمنانش در اختیار داشت، بنگریم، به عظمت کارهاى او پى خواهیم برد.

   فى المثل یکى از فرماندهان عرب در کتاب خود درباره استفاده پیامبر(صلى الله علیه وآله وسلم) از شیوه هاى جنگ روانى چنین مى نویسد:

   «پیغمبر اسلام(صلى الله علیه وآله وسلم) از شیوه هاى جنگ روانى در بزرگترین نبردها و غزوات خویش سود مى جست تا آنجا که خود مى فرمود: ,من با ایجاد رعب و ترس، پیروزى یافتم! ،; در فتح مکّه نقش جنگ روانى در تحقّق پیروزى بر دشمن، بدون بهره گیرى از سلاح و بدون خونریزى، به وضوح بر ما متجلّى مى گردد!»(3)

* * *

   خلاصه، از این ریزه کاریها و روشهاى دقیق و حساب شده اى که از ظرافت خاصّى برخوردار و با شهامت و شجاعت و قاطعیّت فوق العاده اى آمیخته بود، در برنامه زندگى پیامبر(صلى الله علیه وآله وسلم) فراوان است که از «مدیریّت بى نظیر و فرماندهى عظیم» او حکایت مى کند.

   به خواست خدا، در بخشهاى آینده، نکات فراوانى از این قبیل را از نظر مى گذرانیم. امّا فعلا هدف تنها روشن ساختن این حقیقت است که براى ما مسلمانان، یکى از غنى ترین منابع، براى مطالعه مسائل مربوط به «مدیریّت» و «فرماندهى»، دقّت و مطالعه تحلیل گرانه در تاریخ زندگى پیغمبر گرامى اسلام(صلى الله علیه وآله وسلم)و امیرالمؤمنین على(علیه السلام) است که در تمام ابعادش الهامبخش براى همه «مدیران» و «فرماندهان» مى باشد.

   این نکته نیز قابل توجّه است که مدیران و فرماندهان در یک نظام اسلامى، از یک سو نمایندگان امّت مسلمان، و از سوى دیگر بازوى اجرائى ولایت فقیهند; و طبعاً باید نمونه اى از همان صفاتى که در یک رهبر بزرگ اسلامى معتبر است، داشته باشند; یعنى، «با تقوى، آگاه به زمان، شجاع و مدبّر»; و این جز از طریق الهام گرفتن از زندگى شخص پیامبر و پیشوایان بزرگ، ممکن نخواهد بود!

1ـ مسعودى غزوه هائى را که رسول خدا تنها. رهبرى کرد 26 غزوه ولى ابن اسحاق غزوه هاى آن حضرت را 27 غزوه شمرده است، سیرة النّبى، ج 4، ص 280 ـ 281، مروج الذّهب، ج 2، ص 287 ـ 288.

2ـ سوره انفال، آیه 15 و 16.

3ـ پیامبر و آئین نبرد، ترجمه فارسى ص 515 و 516.

* * *