براى پى بردن به نحوه کار مأموران اطّلاعاتى پیامبر(صلى الله علیه وآله وسلم) و جهات مختلف دیگر که ارتباط با مسأله مدیریّت و فرماندهى دارد، لازم است گوشه اى از غزوه احزاب که از غزوات بسیار مهمّ اسلامى، و پر است از درسهاى آموزنده براى مدیران و فرماندهان، را در اینجا بیاوریم:
«جنگ احزاب» چنان که از نامش پیداست مبارزه همه جانبه اى بود که از ناحیه تمام احزاب مخالفین اسلام و گروههاى مختلفى که با پیشرفت این آئین، منافع نامشروعشان به خطر مى افتاد، بر مسلمانان تحمیل شد.
نخستین جرقّه جنگ احزاب از ناحیه گروهى از یهود «بنى نضیر» برخاست که به مکّه آمدند و طایفه «قریش» را از خطرات پیشرفت سریع اسلام براى منافع آنان در کوتاه مدّت و دراز مدت آگاه ساختند; و به جنگ پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله وسلم)تشویق نمودند; و به آنها قول دادند که تا آخرین نفس در کنارشان خواهند بود. سپس به سراغ قبیله «غطفان» رفتند و آنها را نیز آماده کارزار کردند.
آنها از هم پیمانان خود مانند قبیله «بنى اسد» و «بنى سلیم» نیز دعوت کردند; و چون همه خطر را احساس مى کردند، دست به دست هم دادند; نقشه این بود که پیامبر(صلى الله علیه وآله وسلم) را به قتل برسانند; مسلمین را در هم بکوبند; مدینه را غارت کنند; و چراغ اسلام را براى همیشه خاموش سازند.
مسلمانان به فرمان پیامبر(صلى الله علیه وآله وسلم) به شور نشستند; و قبل از هر چیز با ایجاد خندق نسبتاً بزرگى در اطراف مدینه، یک سدّ حفاظتى قوى ایجاد کردند.
لحظات بسیار سخت و خطرناکى بر مسلمانان مى گذشت; جانها به لب رسیده بود; منافقان در میان لشگر اسلام، سخت به تکاپو افتاده بودند; فزونى دشمن، و کمى لشگریان اسلام (تعداد لشگر کفر را ده هزار و لشگر اسلام را در این جنگ سه هزار نفر نوشته اند) و آمادگى آنها از نظر تجهیزات جنگى و فراهم بودن وسائل لازم، آینده سخت و دردناکى را در برابر چشم مسلمانان مجسّم مى ساخت.
ولى خدا مى خواست در این میدان، آخرین ضربه بر پیکر کفر فرود آید; وصفّ منافقان از مسلمین مشخّص شود; توطئه گران را افشاء کند و مسلمانان راستین را سخت در بوته آزمایش قرار دهد.
آیات هفده گانه اى که در سوره احزاب در این زمینه وارد شده، اهمّیّت این موقف را به خوبى مجسّم مى سازد; و تحلیلهاى کوبنده و افشا گرانه اى ازاین حادثه مهمّ تاریخى بیان مى دارد.
این آیات با این آیه شروع مى شود:
«یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اذْکُرُوا نِعْمَةَ اللّهِ عَلَیْکُمْ إِذْجاءَتْکُمْ جُنُودٌ فَأَرْسَلْنا عَلَیْهِمْ ریحاً وَجُنُوداً لَمْ تَرَوْها وَکانَ اللّهُ بِما تَعْمَلُونَ بَصیراً; اى کسانى که ایمان آورده اید! این نعمت بزرگ خدا را بر خود فراموش نکنید که لشگرهاى عظیمى به سراغ شما آمدند، ولى باد و طوفانى سخت بر آنها فرستادیم، و لشگریانى که آنها را نمى دیدند (و آنها را در هم کوبیدیم) وخداوند به تمام کارهائى که انجام مى دهید، بیناست!»
و با این آیه پایان مى یابد:
«وَرَدَّ اللّهُ الَّذینَ کَفَرُوا بِغَیْظِهِمْ لَمْ یَنالُوا خَیْراً وَکَفَى اللّهُ الْمُؤْمِنینَ الْقِتالَ وَکانَ اللّهُ قَوِیّاً عَزیزاً; خدا کافران را با دلى پر از خشم بازگرداند بى آن که نتیجه اى از کار خود گرفته باشند; و خداوند (در این میدان)، مؤمنان را از جنگ بى نیاز ساخت (و پیروزى را نصیبشان کرد); و خدا قوى و شکست ناپذیر است».
1ـ به گفته مسعودى: از قریش و قبایل دیگر و بنى نضیر 24 هزار نفر فراهم شدند!
2ـ سوره احزاب، از آیه 9 تا آیه 25.
