قبل از هر چیز باید به این نکته توجّه داشت که ما در چهار چوبه یک نظام مکتبى بحث مى کنیم، و طبعاً «ایمان به هدف» در اینجا مفهوم ایمان به مکتب و مبانى مکتبى را دارد. یک مدیر و فرمانده مکتبى نه تنها نمى تواند در برابر آن مکتب بى تفاوت باشد; بلکه، باید ایمان عمیقش به تعلیمات آن مکتب انگیزه اصلى او را در انجام وظایفش تشکیل دهد.
در اینجا مسأله از شکل سلسله مراتب، و احساس مسؤولیّت در برابر مقام فوق، بیرون مى آید; و شکل «خود جوشى» را به خود مى گیرد.
قابل توجّه این که قرآن مجید درباره پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله وسلم) مى گوید: «آمَنَ الرَّسُولُ بِما أُنْزِلَ إِلَیْه مِنْ رَّبِّه...; پیامبر، به آنچه از سوى پروردگارش بر او نازل شده، ایمان آورده است و...»
ایمان رسول خدا(صلى الله علیه وآله وسلم) به «ما أَنْزَلَ اللّه» از تمام تلاشها و کوششها و از تمام زندگانیش آشکار بود.
در هیچ یک از تواریخ دیده نشده که پیامبر(صلى الله علیه وآله وسلم) در جائى از میدان جهاد فرار کرده باشد، حتّى در میدان اُحُد که اوضاع به منتها درجه وخامت رسید، و گروه زیادى از لشکر جز خاصّان ـ یا طبق روایتى جز على(علیه السلام) ـ از میدان کنار رفتند، پیامبر(صلى الله علیه وآله وسلم) چون کوه پابرجا ایستاد و با این که جراحات پیشانى و شکستگى دندان، او را به شدّت آزار مى داد، و در برابر دشمن تنها مانده بود، دست از استقامت و پایمردى برنداشت و سرانجام دیگران را به ادامه مبارزه و بازگشت به میدان دعوت کرد.
جالب این که، در نهج البلاغه به خصوص روى این نکته تکیه شده که به هنگام آرایش صفوف در میدان جنگ، پیامبر(صلى الله علیه وآله وسلم) از همه لشکر به دشمن نزدیکتر بود:
«کُنّا إِذا احْمَرَّ البَأْسُ اتَّقَیْنا بِرَسُولِ اللّهِ(صلى الله علیه وآله وسلم) فَلَمْ یَکُنْ أَحَدٌ مِنّا أَقْرَبَ إِلَى الْعَدُوِّمِنْهُ; هنگامى که آتش جنگ شعلهور مى شد، ما به پیامبر(صلى الله علیه وآله وسلم) پناه مى بردیم: و او از همه به دشمن نزدیکتر بود!»
مورّخان اعم از تاریخ نویسان مسلمان و غیر مسلمان، از ایستادگى عجیب محمّد(صلى الله علیه وآله وسلم) در برابر حوادث مشکل، و انبوه مصائبى که براى او در مسیر دعوتش رخ مى داد، ستایش کرده و اعتراف دارند که این ایثار و فداکارى نشانه ایمان عمیق او به مکتبش بوده است.
ایمان پیامبر(صلى الله علیه وآله وسلم) به هدف و رسالتش تا آن پایه بود که گاه از عدم پذیرش مردم آنچنان متأثّر مى شد که مى خواست جان عزیزش را از دست بدهد. قرآن مجید در مقام دلدارى او مى گوید:
«لَعَلَّکَ باخِعٌ نَفْسَکَ عَلى آثارِهِمْ إِنْ لَمْ یُؤْمِنُوا بِهذَا الْحَدیثِ أَسَفاً; گویا مى خواهى به خاطر اعمال آنان، خود را از غم و اندوه هلاک کنى اگر به این گفتار ایمان نیاورند!»
در احادیث اسلامى آمده است که پیامبر(صلى الله علیه وآله وسلم) به قدرى عبادت کرد که پاهاى مبارکش متورّم شد تا آنجا که قرآن بر او نازل گشت و چنین گفت:
«ما أَنْزَلْنا عَلَیْکَ الْقُرْآنَ لِتَشْقى; ما قرآن را بر تو نازل نکردیم که خود را به زحمت بیفکنى!»
اینها همه نشان مى دهد که این مدیر و فرمانده بزرگ عالم بشریّت تا چه حد به مکتبش ایمان داشت; ایمانى که در تمام اعمالش پرتو افکن بود و در عمق جانش نفوذ کرده، و به تمام اعمالش جهت مى داد. همین ایمان عمیق بود که به دعوت او جاذبه مخصوصى مى داد.
کوتاه سخن این که، ایمان به هدف براى یک مدیر و فرمانده در هر تشکیلات نخستین و مهمترین شرط موفّقیّت او است، و اصولاً عشق به کار و تلاش و کوشش توأم با دلسوزى، بدون چنین ایمانى صورت نخواهد گرفت.
و البتّه در نظامهاى مکتبى، ایمان به هدف مساوى است با ایمان به مکتب.
* * *
1ـ سوره بقره، آیه 285.
2ـ نهج البلاغه، غرائب کلام، شماره 9.
3ـ سوره کهف، آیه 6.
4ـ سوره طه، آیه 2.
