برخى از متفکران معتقدند علم فقط خداوند به ذات خود است. اما علم او به موجودات و حوادث دیگر چگونه است. مسلم است که این دسته از متفکّران نمى خواهند بگویند او به موجودات دیگر جاهل است. اینان مى گویند: چون ذات خداوند علت اصلى و سرچشمه تمام حوادث و موجودات است پس صرفاً با علم به ذات خود از طریق ذات این علم به ذات، به موجودات دیگر نیز عالم است. علم به «علت» به یک معنى علم به «معلول» نیز هست. به عبارتى خلاصه و کوتاه این دسته از متفکران معتقدند که خداوند فقط به یک چیز آگاه است و بس و آن ذات خودش است!
منشاء اشتباه این دسته از متفکران این است که اینان تصور کرده اند علم به هر چیزى در همه جا به معنى نقش بستنِ صورت معلوم در ذات عالم است. پس اگر خداوند بخواهد از همه موجودات و حوادث آگاه باشد باید صورت و عکس آنها در ذاتش نقش ببندد. اما چنین چیزى غیرممکن است. علت آن هم روشن است به این صورت که اگر صور موجودات در ذات الهى نقش ببندد پس ذات او مرکز حوادث و موجودات بیشمارى مى شود و چنین چیزى با وحدت و بساطت و ازلیت آن ذات مقدس، ناسازگار است.
اینان در فکر استحکام پایه هاى توحید و ازلیت خداوند بوده اند اما نمى دانستند این راه نیست، بلکه بى راهه اى است که به نفى بزرگترین صفت خداوند یعنى علم او به همه چیز ختم مى شود.آنان با چنین کارى نه تنها باید علم فراگیر خداوند را نفى مى کردند بلکه باید تمام صفات و افعال او را که از «علم» سرچشمه مى گیرند انکار کنند.
در هر حال اشتباه آنان در قیاس و تشبیه علم خداوند با علم خودمان بوده که ما در علم خود احتیاج به صورتهاى ذهنى داریم. در واقع، آنان نتوانستند درک کنند که ذات خداوند هیچ نیازى به ارتسام صور در ذات خود ندارد بلکه با وجود فراگیرى که دارد بر تمام موجودات احاطه داشته و همه آنها بدون هیچ واسطه اى در برابر ذات مقدس او حاضرند. ذات او به همه احاطه دارد. بنابراین در ذات او تعددى نیست بلکه تعدد تنها در موجودات و مخلوقات اوست. نور آفتاب به همه مى تابد و همه را روشن مى کند. نور آفتاب یکى بیشتر نیست اما موجوداتى که در معرض تابش آن قرار مى گیرند گوناگون و مختلفند.
