قبل از پرداختن به آن شبهه لازم است تا مسئله دیگرى را پاسخ دهیم و بعد به شبهه مورد بحث باز مى گردیم. این سؤال یک سؤال قابل توجهى است، و آن این است:

به گونه اى که از لابه لاى روزنامه ها و رسانه هاى جمعى خوانده و شنیده مى شود، چنین به نظر مى آید که عقیده به جبر در زمان ما با وجود این که عقیده اى است مخالف وجدان هر انسان منصف57 نسبت به گذشته، طرفداران بیشترى پیدا کرده است.

آیا به راستى میان این تمدن و پیشرفتهاى علمى و صنعتى و عصر فضا و «عدم آزادى اراده» ارتباطى هست؟ اگر چنین چیزى وجود دارد از کجا سرچشمه مى گیرد؟

این سؤال را مى توان به دو صورت پاسخ داد; یک پاسخ از جنبه علمى است و پاسخ دیگر از جنبه روانى مى باشد. پاسخ علمى آن این است که با پیشرفتهاى روز افزون علوم طبیعى، ماتریالیسم جان تازه اى58 گرفته است. ماتریالیستها با تردستى هاى تبلیغاتى پیروزیهاى علم را به حساب خود گذاشته اند. باید اعتراف کرد ماتریالیستها توانسته اند در این راه به موفقیتهاى قابل توجهى نیز دست یابند و افکار جمعى از دانشمندان علوم طبیعى را به خود معطوف سازند.

از طرفى، مى دانیم یکى از پایه هاى این مکتب اصل «جبر علت و معلول» است. آنان این اصل را به صورت خشک و غیرقابل انعطافى به همه جا تعمیم داده اند. به عبارتى ساده تر، اگر از دریچه افکار ماتریالیستها به جهان نگاه کنیم.59، همه حوادث و پدیده ها حتى اراده، تصمیم ما، تابع یک سلسله علل حساب شده است که نتیجه آن غیرقابل اجتناب است.

طرز تفکر ماتریالیستها انسان را به یک ماشین تشبیه مى کند که همه چرخهاى آن بدون هیچ آزادى و اختیارى فقط تحت قوانین ثابت و لایتغیرى گردش مى کنند. در این بین، خود اراده و اختیار کردنِ یکى از دو طرف «فعل و ترک» نیز معلول همین قوانین جبرى است بدون آن که بتوانیم کوچکترین تغییرى درآن بدهیم.

از این نظر انسان یک ماشین است. البته این ماشین با ماشینهاى ساخت دست بشر تفاوت دارد. در واقع انسان، یک ماشین بسیار پیچیده است که به خصوص پیچیدگى این ماشین را مى توان در مغز و اعصاب آن مشاهده کرد. شاید همین پیچیدگى دستگاه مغز و اعصاب است که ما را به اشتباه انداخته و گمان مى کنیم در کارهاى خود مختار و آزاد هستیم و مى پنداریم مى توانیم در اخذ تصمیمات خود آزاد باشیم; اما چه آزادى؟ چه اختیارى؟

بله، این نیز ارمغان دیگرى از مکتب «مادیگرى» است که براى انسان عصر اتم و فضا آورده است! بنابراین اصل «جبر» هم دوش با گسترش «مادیگرى» توسعه پیدا کرده است.