آیا تاکنون به باغ وحش رفته اید؟ آیا شکلهاى متنوع و حیرت انگیز حیوانات گوناگون را از نزدیک دیده اید؟ پرندگان مختلف با بالهاى رنگارنگ زیبا، منقارهاى صاف یا برگشته، کوچک یا بزرگ، آواز خوان یا خاموش، با پاهاى کوتاه یا بسیار بلند و صدها اختلاف دیگر. مى توان در محیطى مانند باغ وحش، قفس هاى مختلفى را سرکشى کرد و حیوانات مختلفى را دید; انواع خزندگان، درندگان، جانوران آبى و ماهیانى که بدنهاى شفاف آنها مانند بلور مى درخشد و جانداران عجیب دیگر.

انسان در باغ وحش با اشکال مختلفى از حیات روبرور مى شود. او مى تواند دریابد که با تمام تنوع حیاتى جانداران «اصول حیات و زندگى» یک رشته اصول معین و محدودى هستند. بله او اصول محدودى را مى یابد که این همه لباسهاى مختلف و رنگارنگى رابه تن کرده است و از این رو، به آن مبدأ قدرتى که این همه تنوع به زندگى بخشیده است آفرین مى گوید. این حس تحسین و شگفت زده شدن چیزى نیست که مخصوص افراد خداپرست باشد. به طور قطع هرکه با چنین منظره هایى روبرو شود، حتى اگر یک ملحد و فردى مادى باشد باز یک حس مبهم آمیخته به خضوع در عمق دل خود احساس مى کند که به هیچ وجه با اصول «مادیگرى» قابل تفسیر نیست.

به همین صورت، مى توان به موزه هاى علوم طبیعى رفت و بخصوص از غرفه هاى مربوط به گیاهان دیدن کرد. در آنجا مى توان انواع و اقسام گیاهان را دید، گیاهان با گلهاى رنگارنگ، ساقه ها و برگه هاى گوناگون که هر یک از دیگرى عجیب تر است. «در اینجا نیز اصول محدود زندگى نباتى» را مى یابیم که در قیافه ها و صورتهاى متنوع خودنمایى کرده است.

در چنین مکانهایى مى توان نمونه هاى بسیار کوچکى از تنوع جانداران و گیاهان را دید. البته مکانهایى مانند باغ وحش و موزه علوم طبیعى، آنجایى نیستند که تنوع حیات را به خوبى بتوان دریافت. موجودات در این فضاهاى تنگ و دلگیر، پژمرده و کم نشاط و کم رنگ دیده مى شوند. محیط هاى آزادِ اصلىِ آنها در جایى دیگر است. نمایشگاه حقیقى این جانداران همان دل جنگلها، پستى و بلندى تپه ها و دره ها و کوهها، دشتها و بیابانها، اعماق دریاها و اقیانوسهاست. در چنان محیط هاى بکر و اصیلى سیماى حقیقى حیات دیده مى شود و کوچکترین مطالعه سطحى و زودگذر محتاج به ساعتها وقت گذراندن و داشتن حوصله زیاد است.

بدن خودمان یکى از شگفت آورترین نمونه هاى تنوع حیات است. با یک نظر ساده بر سلولهاى بدنمان این موضوع روشن مى شود. هر یک از سلولهاى بدنمان یک موجود زنده یا به عبارتى روشن یک واحد حیاتى محسوب مى شود. که داراى نمو و تغذیه و تولید مثل است. اما با وجود این وحدت رفتارى از لحاظ ساختمان و طرز شکل تنوعات گسترده اى در بین آنها وجود دارد. این تنوعات باعث مى شود تا سلولهاى مختلفى چون سلولهاى پوست، ماهیچه، عصب و... داشته باشیم.33

ما از این حقیقت چه چیزى مى فهمیم؟ این تنوع و اختلاف وسیع و دامنه دارى که در اصول معینى چون زندگى حیوانى، نباتى، سلولى حکم فرماست ، به ما چه چیزى مى گوید؟ آیا از این گستره اختلاف و رنگارنگى نمى فهمیم مبدأ پیدایش چنین تنوع و تکثرى داراى یک قدرت نامحدود است؟

امروزه معلوم شده است که «مصالح اصلى» این جهان وسیع و پهناور خیلى ساده و محدود است. علم امروز به ما مى گوید این مصالح همان اتم ها هستند، یعنى چیزهایى که از الکترونها و پروتونها و چند جزء دیگر ساخته شده اند. اما عجیب نیست که با مصالح ساده و محدود، چنین جهان عظیم و پهناورى ساخته شود؟ آیا این امر بر قدرت نامحدود و عظیم سازنده آن دلالت نمى کند؟

اکنون لازم است بغیر از مشهودات عینى براى درک بهتر قدرت بى پایان خداوند به استدلالهاى عقلى نیز اشاره اى بکنیم.

* * *