عده اى که اغلب در میان «صوفیان و عرفا» دیده مى شوند طریق دیگرى در پیش گرفته اند. آنان به زعم خود براى دست یافتن به یک توحید خالص و ناب، هر موجودى بغیر از ذات خداوند را نفى کرده اند و خدا را عین همین موجودات جزیى و مخلوق پنداشته اند. مشخص است که به نظر آنان تمام فعل و انفعالات اجسام دیگر نیز در ذات خداوند روى مى دهد!
این اندیشه را برخى به صورت کنایه و اشاره بیان کرده اند اما عده اى دیگر که تهور بیشتر دارند و به قول خود «از پرده برون افتد راز!»، به صراحت آن را ابراز کرده اند. بعضى به اندازه اى تند رفته اند که بت پرستى را مشروط به این که خدا را منحصر به همان بت خاص ندانیم جایز شمرده اند.25 عدّه دیگرى از خداشناسان که با «علوم طبیعى» امروز سرو کار دارند نظر دیگرى را بیان مى کنند آنان وقتى در مبحث «نور»26 به فرضیه «اتر»27 مى رسند، پیش خود مى گویند نکند این ماده بىوزن نامرئى که نامش «اتر» است همان خداى
جهان باشد.28
اگر در صفات این ماده فرضى دقت کنیم خواهیم دید درست در مقابل صفات خداوند قرار مى گیرد. ما در این ماده هیچ گونه خاصیتى از شعور، احساس، علم، قدرت و حیات نمى یابیم. تنها اثر این ماده امواج گوناگونى است که با شدت هاى مختلفى در آن پدید مى آید.
روشن است که این گونه خداپرستان نتوانسته اند بفهمند صفات خداوند قابل قیاس باصفات موجودات مخلوق نیست و هرگونه شباهت بین آنان، از انحراف سر در مى آورد. آنان نتوانستند خداوند را از هرگونه اثر مادى و جسمانى پاک بدانند. در حقیقت، کسى که خدا را تا سرحد موجودات مادى تنزل داده است یک خداپرست نیست بلکه او در عالم خیال خود مخلوقى را ساخته و پرستش مى کند.
