در داستانهاى گذشتگان پندهاى فراوانى وجود دارد که گاه در یک مسئله علمى نیز استفاده از آنها بهتر از هر دلیل عقلى موضوع را روشن و واضح مى کند. براى مجسم ساختن«قضاوت وجدان و فطرت» داستانى از گذشتگان به ما رسیده که نقل آن خالى از لطف نخواهد بود.

مى گویند: روزى باغبانى وارد باغى شد و دید شخص ناشناسى داخل باغ شده و به میوه ها حمله کرده است و مانند یورش گرگ به گوسفندان بى شبان، او هم سخت مشغول چیدن میوه هاست. صاحب باغ از دیدن چنین وضعیتى عصبانى شده و فریاد زد: «با اجازه چه کسى وارد باغ شده اى؟»

دزد که از طرفداران مکتب جبر بود با کمال خونسردى گفت: بنده خدا! به خواست خدا! در باغى که خدا آفریده وارد شده و به اراده و مشیت خدا و بدون آن که از خود اختیارى داشته باشد از میوه هاى آن باغ مى چیند.

باغبان باهوش که از چنین دلیل و منطقى سخت عصبانى شده بود دزد را گرفت و محکم به تنه درختى بست، سپس چند ترکه آبدار از درخت کند و به جان دزد افتاد. فریاد دزد بلند شد و گفت: آخر بى انصاف چرا این طور مى زنى؟ باغبان گفت: بنده خدا، به خواست خدا، دزد خدا را به درخت خدا بسته و به اراده و مشیت خدا بدون آن که از خود اختیارى داشته باشد او را مى زند!54