مسأله 1767ـ هرگاه یکى از آن دو جنس، معیوب و دیگرى سالم، یا یکى مرغوب و دیگرى نامرغوب باشد، یا به خاطر جهات دیگر تفاوت قیمت داشته باشد، مثل این که ده کیلو گندم مرغوب یا سالم را بدهد، و پانزده کیلو نامرغوب یا ناسالم را بگیرد آن هم ربا و حرام است; بنابراین، اگر طلاى ساخته را بدهد و بیشتر از آن طلاى نساخته بگیرد، یا مس ساخته را بدهد و بیشتر از آن مسهاى شکسته را بگیرد، یا برنج درجه یک بدهد و بیشتر از آن درجه دو و سه بگیرد همه ربا و حرام است و همچنین اگر اضافه اى از غیر جنس آن بگیرد مثل این که ده کیلو گندم مرغوب را بدهد و ده کیلو گندم نامرغوب به اضافه ده تومان پول بگیرد آن هم ربا و حرام است، بلکه اگر چیزى زیادتر نگیرد ولى شرط کند خریدار کارى براى او انجام دهد آن نیز ربا و حرام است.
مسأله 1768ـ هرگاه کسى که مقدار کمتر را مى دهد جنس دیگرى به آن اضافه کند مثلاً ده کیلو گندم به اضافه یک متر پارچه را به پانزده کیلو گندم بفروشد اشکال ندارد، همچنین اگر به هر دو طرف چیز دیگرى اضافه کنند. ولى حیله هاى ربا که قصد جدّى در آن نیست، مثل آنچه در میان بعضى معمول است که وامى را به کسى مى دهند و بعد سود آن را که مبلغ هنگفتى است با یک سیر نبات مصالحه مى کنند باطل و بى اساس است و مبلغ اضافى ربا محسوب مى شود.
مسأله 1769ـ جنس هایى را که با وزن و پیمانه نمى فروشند بلکه با عدد و متر مى فروشند مانند تخم مرغ و پارچه و بسیارى از ظروف و یا با مشاهده مى فروشند مانند بسیارى از حیوانات، اگر تعداد کمتر را به تعداد بیشتر بفروشند اشکال ندارد.
مسأله 1770ـ جنسهایى که در بعضى از شهرها با وزن یا پیمانه فروخته مى شود و در بعضى از شهرها با شماره (مانند تخم مرغ که امروز در بعضى از مناطق با وزن و در بعضى با شماره مى فروشند) هرگاه در شهرى که با وزن یا پیمانه مى فروشند زیادتر بگیرند ربا و حرام است و در شهر دیگر اشکال ندارد.
مسأله 1771ـ خرید و فروش چیزهایى که از یک جنس نیست به هر صورت که باشد مانعى ندارد، مثل این که ده کیلو برنج را به بیست کیلو گندم بفروشند.
مسأله 1772ـ معامله جنسهاى مختلفى که از یک ریشه گرفته شده است با تفاوت اشکال دارد، مثل این که ده کیلو روغن را به بیست کیلو پنیر بفروشند، یا به پنجاه کیلو شیر، یا پانزده کیلو کره.
مسأله 1773ـ جو و گندم در ربا یک جنس حساب مى شود، بنابراین نمى توان ده کیلو گندم را با دوازده کیلو جو یا بالعکس معامله کرد، حتّى اگر ده کیلو جو بخرد که در مقابل آن هنگام خرمن ده کیلو گندم بدهد آن نیز حرام است، زیرا جو را نقد گرفته و بعد از مدّتى گندم را مى دهد و این مانند آن است که زیادى گرفته باشد.
مسأله 1774ـ در چند مورد ربا گرفتن حرام نیست:
1ـ ربا گرفتن مسلمانان از کفّارى که در پناه اسلام نیستند.
2ـ ربا گرفتن پدر و فرزند از یکدیگر.
3ـ ربا گرفتن زن و شوهر از یکدیگر.
