روح وحدت در تعالیم اسلامى تنها از این نظر که اصل « توحید » پایه همه عقاید اسلامى را تشکیل مى دهد ، نیست ، حتى در مسأله دعوت انبیاء و پیغمبران و کتب آسمانى همه را از نظر اصول یکى مى داند که تنها در مراحل تکاملى باهم اختلاف دارند .
بلکه این روح در احکام و قوانین و مقررات علمى اسلامى نیز مشهود است ، چه اینکه موضوع احکام و قوانین اسلامى تنها انسان است ( انسان بشرط بلوغ و عقل ) و هیچ قید دیگرى ندارد .
عبادات اسلامى همه در این معنى شریکند که بیدارکننده و تفکرانگیزند :
) اَقِمِ الصَّلوةَ لِذِکْرِی (
نماز را براى یاد من به پا دار .
و اثر انضباط بخش و سوق به سادگى و کنترل هوسهاى سرکش و تربیت انسان دارند ، این روح واحد عبادات اسلامى است .
عبادات اسلامى همه با یک زبان انجام مى شود که نشانه وحدت است آن هم نه از این نظر که زبان عربى است و متعلق به ملت خاصى ، بلکه از این نظر که زبان وحى است ( و شاید انتخاب این زبان براى وحى علاوه بر علل دیگر ، کمىِ تکلف و وسعت کلمات و اشتقاقات و ترکیبات و آهنگ خاص آن بوده است ) .
روح وحدت عبادات اسلامى مخصوصاً به هنگام عبادات دسته جمعى و بالاخص به هنگام حج که عالیترین تجلیات روح وحدت را نشان مى دهد ، تظاهر مى کند و ملل مختلفى را که با یکدیگر هزاران فرسنگ از نظر جسم و جان دور بوده اند بصورت واحدى از نظر طرز تفکر ، مکان و شعارهایى که مى دهند درمى آورد ، این وضع شکوه خاصى همچون شکوه نظام واحد جهان آفرینش دارد ، اصولا رنگ اسلام رنگ آفرینش است و لذا با آن هماهنگ مى باشد .
صفوف نماز جماعتهاى اسلامى براى ناظر فرضى که از بیرون کره زمین به آن مى نگرد حکم دوایر متداخلى را دارد که حول یک مرکز قرار گرفته اند و نشانه وحدت کامل است .
مقیاسهاى اسلامى ـ تا آنجا که امکان داشته است ـ از مقیاسهاى طبیعى که همه در آن مساوى هستند و رنگ قومیت خاصى را ندارد اتخاذ شده و براى تعیین پاره اى از موضوعات ، مثلا از گام ، وجب و « اخمص الراحه » ( گودى کف دست ) و امثال آنها استفاده گردیده است .
ماه و سال اسلامى بر محور گردش ماه و خورشید ( یا صحیحتر گردش زمین به گرد خورشید ) دور مى زند و براى همه یکسان و درک آن احتیاج به تخصص فنى ندارد و همه در آن یکسانند و جز از نظر اختلاف افق که خاصیت طبیعى مناطق کره زمین است ، با هم تفاوتى ندارد . و یا مانند ماههاى بعضى از « مذاهب قلابى » نیست که روى عدد « نوزده » تکیه کرده و ایام ماه را نوزده روز و تعداد ماهها را نیز نوزده قرار داده و معجونى بوجود آورده که نه با مقیاسهاى طبیعى سازگار باشد و نه بدون محاسبه و نگه داشتن حساب ، قابل استفاده گردد .
بنابراین مى بینیم روح وحدت حتى در مقادیر و مقیاسهاى اسلامى نیز منعکس است .
