اهمیت اصلاح زبان آنگاه آشکارتر مى گردد که بدانیم قسمت مهمى از گناهان ، مانند قسمت مهمى از اعمال نیک بوسیله زبان انجام مى گیرد .

   مرحوم « فیض » در کتاب « محجة البیضاء » و « غزالى » در « احیاء العلوم » بحث بسیار مشروحى تحت عنوان « گناهان زبان » ذکر کرده اند ، از جمله غزالى بیست نوع انحراف و گناه براى زبان نقل نموده است بدین ترتیب :

   1 ـ گفتگو در امورى که به انسان مربوط نیست .

   2 ـ سخنان زیاد و بیهوده گویى .

   3 ـ گفتگو در امور باطل مانند وصف مجالس شراب و قمار و زنان آلوده .

   4 ـ جدال و مراء ( خرده گیرى و اعتراض بر دیگران به منظورهاى غلط مانند تحقیر دیگران یا اظهار فضل خود ) .

   5 ـ خصومت و نزاع و لجاج در کلام .

   6 ـ تصنع در سخن و تکلف در سجع و مانند آن .

   7 ـ بد زبانى و دشنام .

   8 ـ لعن کردن .

   9 ـ غنا و اشعار غلط .

   10 ـ افراط در مزاح .

   11 ـ سخریه و استهزاء .

   12 ـ افشاء اسرار دیگران .

   13 ـ وعده دروغ .

   14 ـ دروغ در گفتار و قسم .

   15 ـ غیبت .

   16 ـ سخن چینى .

   17 ـ نفاق در سخن ( زبان دوگانه داشتن ) .

   18 ـ مدح بیجا .

   19 ـ غفلت از دقایق و لوازم سخن و خطاهایى که از این رهگذر دامنگیر انسان شود .

   20 ـ سؤالات عوام از مسایل پیچیده مربوط به عقاید که درک آنها از عهده او خارج است .

   ناگفته پیداست که آفات و انحرافات زبان منحصر به آنچه « غزالى » شماره کرده نیست بلکه آنچه در کلام او ذکر شده تنها قسمت مهمى از آن است و شاید نظر او هم غیر از این نبوده ، مثلا امور زیر نیز از انحرافات زبان است که در گفتار او نیامده است :

   1 ـ تهمت زدن .

   2 ـ شهادت به باطل .

   3 ـ خودستایى .

   4 ـ اشاعه فحشا و نشر شایعات بى اساس و اکاذیب اگرچه بعنوان احتمال باشد .

   5 ـ خشونت در سخن .

   6 ـ اصرار بیجا ( مانند کار بنى اسرائیل و امثال آن ) .

   7 ـ ایذاء دیگران با گفتار خود .

   8 ـ مذمت کسى که سزاوار نکوهش نیست .

   9 ـ کفران نعمت با زبان .

   10 ـ تبلیغ باطل و تشویق به گناه .

   البته بعضى از آنچه در بالا ذکر شد ممکن است مندرج در بعضى دیگر شود ( مثلا وعده دروغ و شهادت به باطل را مى توان داخل در مطلق دروغ دانست ) و نیز پاره اى از آنها اختصاص به زبان ندارد ( مثلا غیبت ، ایذاء مؤمن ، کفران نعمت و مانند اینها هم ممکن است با زبان تحقق یابد و هم بوسیله غیر از زبان ) .

   ولى آنچه جاى تردید نیست این است که مسأله اصلاح زبان باید بعنوان یکى از مهمترین مسائل اخلاقى مورد مطالعه و تعلیم قرار گیرد .

   اهمیت این موضوع هنگامى روشنتر مى شود که توجه به این حقیقت داشته باشیم که زبان سهلترین و ساده ترین و کم خرجترین وسیله اى است که در اختیار انسان قرار دارد ، بعلاوه سرعت عمل آن با هیچ چیز دیگر قابل مقایسه نیست و لذا باید به شدت مراقب آن بود و از این نظر مى توان آن را به مواد مفیدى که قابلیت و قدرت انفجار شدید دارد تشبیه نمود ، همانطور که انسان از چنان موادى به دقت مراقبت مى کند باید همواره مراقب این عضو حساس خویش نیز باشد .