البته زندگى اجتماعى منحصر به انسان نیست ، زیرا در میان حشرات یک دسته را بعنوان « حشرات اجتماعى » مانند زنبوران عسل و موریانه مى شناسیم که از زندگى اجتماعى آبرومندانه قابل ملاحظه اى برخوردارند ، و در میان پرندگان نیز یک دسته بعنوان « پرندگان اجتماعى » مانند پرستوها و لک لک ها ، و در میان جانوران وحشى نیز یک دسته بعنوان « جانوران اجتماعى » مانند بسیارى از میمونها وجود دارند .
زندگى اجتماعى این گونه حیوانات ممکن است در پاره اى از جهات ، حتى از زندگى انسانها نیز پیشرفته تر باشد ، مثلا در لانه زنبور عسل شاید حتّى یک بیکار و گرسنه وجود نداشته باشد ، در حالى که در پیشرفته ترین کشورهاى صنعتى دنیا چنین نیست .
طرز تقسیم کار و درآمد در میان آنها خیلى جالب و عجیب است و در محیطهاى انسانى کمتر نظیر دارد .
ولى با اینهمه ، زندگى اجتماعى آنها دو فرق اساسى دارد که بکلى آنها را از زندگى اجتماعى بشر جدا و دور مى سازد :
الف ـ زندگى دسته جمعى حیوانات هرقدر هم عالى و تکامل یافته باشد محدود به قسمتهاى معینى است و تظاهرات زندگى اجتماعى آنها تنها در چند موضوع محدود مانند لانه ، جمع آورى آذوقه ، پرورش نوزاد و مانند اینها خلاصه مى شود ، در حالى که تظاهرات زندگى اجتماعى در انسان فوق العاده زیاد و تقریباً نامحدود است و منحصر به یک یا چند موضوع نمى باشد .
ب ـ زندگى اجتماعى حیوانات کاملا یکنواخت و بدون تغییر و تحول است ، و بعبارت دیگر آنها همیشه در جا مى زنند ، بطورى که مثلا لانه هاى زنبوران عسل امروز با لانه هاى متحجر شده زنبوران چند میلیون سال پیش که امروز کشف گردیده کاملا شبیه است ، و این بخوبى گواهى مى دهد که در این چند میلیون سال مهندسى و بطور کلى قیافه زندگى آنها عوض نشده است !
در حالى که حتّى در یک قرن و کمتر از آن گاهى چنان قیافه زندگى اجتماعى انسان در همه مراحل عوض مى شود که با گذشته اصلا قابل مقایسه نیست .
همین دو تفاوت بزرگ است که زندگى اجتماعى انسان را از دیگر جانداران ممتاز مى کند .
از اصل بحث دور نشویم ، بطور خلاصه : انسان هر نوع تکاملى چه در جنبه هاى فکرى و عملى و اخلاقى ، و چه در قسمتهاى مادى و صنعتى ، و چه در قسمتهاى دیگر پیدا کرده مدیون اجتماع است ; وبدون اجتماع ، مدنیّت و انسانیّت و مانند اینها ابداً مفهومى نخواهد داشت .
