سؤال 1 ـ اگر فقیهى داراى علومى غیر از فقه و اصول باشد سبب ترجیح او در مقام تقلید مى شود؟

جواب: دارا بودن علومى دیگر غیر از فقه و اصول سبب ترجیح فقیهى بر فقیه دیگرنمى شود مگر علومى که در فهم احکام یا تنقیح موضوعات، موثّر بوده باشد.

سؤال 2 ـ آیا مى توان از مجتهد مرده تقلید نمود؟

جواب: احتیاط ترک تقلید ابتدایى میّت است اما بقاى بر تقلید میّت در مسائلى که عمل کرده یا اخذ فتوا براى عمل نموده جایز است.

سؤال 3 ـ کسى که بدون اجازه مجتهد زنده به تقلید میّت باقى مانده است اعمالى که انجام داده چه حکمى دارد؟

جواب: حال باید از مجتهد زنده در مسأله بقاى بر تقلید میّت، تقلید کند چنانچه فتواى مرجع فعلى او جواز بربقا باشد اعمال سابق او صحیح است.

سؤال 4 ـ درچه مسائلى مى توان به فتواى مجتهدى که از دنیا رفته عمل نمود؟

جواب: تنها در مسائلى مى تواند باقى بماند که به آن عمل کرده باشد.

سؤال 5 ـ تفاوت بین فتوا و حکم از کجا سرچشمه مى گیرد که فتوا فقط بر مقلّدین لازم العمل است اما حکم بر جمیع افراد؟ اگر دو فقیه احکام مختلف دهند چه وضعى پیش مى آید؟ اصلا فقیهى که حاکمیّت عامّه ندارد آیا حکمش بر امّت نافذ است؟

جواب: به کتاب «انوارالفقاهه» ما مراجعه نمایید.

سؤال 6 ـ آیا در این عصر که مسائل و مشکلات زندگى انسانها بسیار گسترده و پیچیده شده و قدرت یافتن بر استنباط احکام این مسائل نیاز به احاطه بر علوم و اطّلاعات گسترده اى دارد کسى مى تواند به رتبه اجتهاد مطلق نائل شود؟

جواب: البتّه امکان پذیر است و بهترین دلیل بر امکان، وقوع آن است که ما درحوزه هاى علمیّه شاهد و ناظر آن هستیم.

سؤال 7 ـ اگر مرجع تقلید یا مجتهدى احساس کند که شرایط مرجعیّت یا اجتهاد را از دست داده آیا لازم است که اعلام کند؟

جواب: لازم است اعلام کند.

سؤال 8 ـ اگر انسان بتواند تشخیص دهد که فلان مرجع از نظر مبانى اصولى قویتر است آیا این تشخیص، در اعلم بودن آن مرجع دخیل است؟

جواب: اعلم بودن تنها به آگاهى و اعلمیّت در علم اصول حاصل نمى شود بلکه شرایط دیگرى نیز دارد.

سؤال 9 ـ آیا کسى که مى خواهد عمل به احتیاط بنماید مى تواند مثلا احتیاطات بیع را از فلان مرجع و احتیاطات صلاة را از مرجع دیگر اخذ کند؟

جواب: اگر منظور پیروى کردن در اخذ طریقه احتیاط از دو مجتهدى که هر دو مساوى در فقاهت باشند بوده باشد مانعى ندارد.

سؤال 10 ـ آیا کسى که عمل به احتیاط مى کند باید احکام صادره از مجتهدین میّت را هم لحاظ دارد؟

جواب: اگر مقصودش احتیاط مطلق است باید همه اقوال را ببیند و اگر هدفش احتیاط بین محتمل المرجعیّه هاست، تنها آگاهى از اقوال علماى زنده براى او کافى است.

سؤال 11 ـ آیا تصریح به جواز عمل به رساله که معمولا در ابتداى رساله ها نوشته مى شود به معناى نفى دیگران است؟ و آیا مردم نسبت به مرجعى که ناشناخته مانده چون قدرت بیان نداشته است مسؤول هستند؟

جواب: الف) تصریح به جواز عمل به رساله، دلیل بر نفى دیگران نیست، بلکه ممکن است دیگران هم در شرایط مساوى و هر دو یا هر چند نفر جایزالتّقلید باشند. آرى اگر کسى در اوّل رساله خود بنویسد عمل به این رساله متعیّن است و عمل به غیر آن جایز نیست مفهومش نفى دیگران است در حالى که هرگز ندیده ایم احدى در مقدمه رساله چنین چیزى بنویسد.

ب) درست است که قدرت بیان باعث معرفى شخص است امّا اگر کسى بیانى نداشت و مقام علمى او مجهول ماند و بعد از فحص نیز مقام علمى او روشن نشد مردم نسبت به او وظیفه اى ندارند، مانند گنجى است که شناخته نشده و کسى در برابر آن گنج وظیفه اى ندارد.

سؤال 12 ـ چنانچه بین قانون مصوّب و لازم الاجراى جمهورى اسلامى (که از کلّیه مراحل تصویب مجلس و تأیید شوراى نگهبان و غیره گذشته است) با فتواى مراجع تقلید تفاوت وجود داشته باشد وظیفه قاضى مقلّد چیست؟

جواب: قاضى اگر مجتهد باشد به رأى خود حکم مى کند و اگر بر اثر ضرورتها غیرمجتهد براى منصب قضا نصب شود به رأى مرجع تقلید خود عمل خواهد کرد و در تعارض قوانین حکومت اسلامى با رأى مرجع تقلید چنانچه عمل به احتیاط ممکن باشد اولى عمل به احتیاط است و اگر ممکن نباشد یا موجب ضرر و زیان و عسر و حرج گردد، قوانین حکومت اسلامى در مسائل عمومى و اجتماعى مقدم است و در مسائل خصوصى باید به راى مرجع خود عمل کند.

سؤال 13 ـ چنانچه پاسخ سؤال پیش این باشد که از بین قانون و فتواى معارض با هم حتما باید به فتواى مرجع تقلید عمل نمود، بنابر این مرقوم بفرمایید که فلسفه ولایت فقیه و تشکیل حکومت اسلامى و فلسفه تشکیل قوّه مقننه و وضع قانون چیست؟ و اگر پاسخ سؤال این است که باید برطبق قانون عمل کرد بنابراین فلسفه تقلید و فلسفه وجودى مراجع تقلید چیست؟ و چه آثارى بر آن مترتّب است و صدور فتوا از ناحیه آنان در ابواب مختلف فقهى که قانون نیز در مورد آنها وجود دارد چه فایده اى خواهد داشت؟

جواب: از آنچه در پاسخ سؤال قبل گفته شد هم فلسفه وجودى حکومت و هم فلسفه مرجعیّت روشن مى شود.

سؤال 14 ـ مستدعى است تعیین فرمایید احتیاطات حضرت عالى را به کدام یک از مراجع عظام مراجعه نماییم؟

جواب: مى توانیدبه یکى ازمراجع معروف در محافل علمى مراجعه فرمایید.

سؤال 15 ـ شخصى ده سال بدون تقلید عبادت مى کند، عبادتش چگونه است؟

جواب: باید هم اکنون تقلید کند و آنچه مطابق دستور مرجع فعلى او واقع شده صحیح است و غیر آن را باید اعاده کند.

سؤال 16 ـ آیا انتشار رساله توسط مجتهدى به معناى این است که او خود را از دیگران اعلم مى داند؟

جواب: چنین دلالتى ندارد.

سؤال 17 ـ در رساله هاى عملیّه نوشته شده است که از باید مجتهد اعلم تقلید کرد، از آن جایى که تشخیص و تعیین فرد اعلم در میان مجتهدین براى اهل علم و خبره مشکل و براى عوام محال و ممتنع است، آیا مى توان در مسائل مورد اختلاف به جاى تقلید از یک شخص معیّن، رأى اکثریت را ملاک عمل قرار داد؟

جواب: رأى اکثریت کافى نیست، اگر اعلم ثابت است باید در مسائل اختلافى از او تقلید کرد و اگر ثابت نیست مردم مخیّر هستند.

سؤال 18 ـ کسانى که مجتهد نیستند واجب است در مسائل شرعى و احکام غیر ضرورى دین از دستورات مجتهد جامع الشرایط تقلید کنند، آیا در مسائل سیاسى و حکومتى نیز چنین است مثلا در نظام جمهورى اسلامى ایران آیا اطاعت از قوانین و مقرّرات دولت که به تصویب مجلس شوراى اسلامى و تأیید شوراى نگهبان رسیده، واجب شرعى است؟

جواب: باید از قوانینى که در بالا شرح دادید تخلّف نکنند.

سؤال 19 ـ شخصى پس از فوت مرجع تقلیدش از مجتهدى تقلید نموده، ولى قبل از عمل به فتواى آن مجتهد مجدداً از مرجع قبلى که فوت نموده تقلید کرده است، آیا عدول با توصیف فوق الذکر جایز مى باشد؟ با در نظر گرفتن این که در بعضى از مسائل از جمله در مسائل تقلید، مقلّد همین مجتهد زنده مى باشد.

جواب: چنانچه مجتهد زنده اعلم بوده، عدولش صحیح و بازگشت از آن جایز نیست و اگر میّت اعلم بوده، تقلیدش از مجتهد زنده در موارد علم اجمالى یا تفصیلى به اختلاف جایز نبوده است.

سؤال 20 ـ اگر بر انسان طبق فتواى مرجع قبلى خود، احکامى از قبیل خمس و غیره واجب و یا بعضى از اعمالش باطل و یا مشکوک به نظر برسد، ولى طبق فتواى مرجع فعلى اعمالش صحیح و یا خمس و غیره واجب نباشد، لطفاً مرقوم فرمایید آیا مى تواند طبق فتواى مرجع بعدى خود عمل و در نتیجه اعمالش صحیح و خمس و امثال آن را پرداخت ننماید؟

جواب: خالى از اشکال نیست.

سؤال 21 ـ آیا از مجتهدى که در مسائل روز جامعه و سیاست داخلى و خارجى کشور آگاه نیست ولى داراى شرایطى که در رساله عملیّه ذکر شده مى باشد، تقلید جایز است؟

جواب: جایزاست بشرط آن که فتاواى او موجب مفسده اى در جامعه اسلامى نگردد.

سؤال 22 ـ آیا حضرت عالى حکم حاکم را نافذ مى دانید، بنابراین اگر مرجعى حکم کرد آیا بر همه حتّى مراجع دیگر واجب است عمل کنند؟

جواب: بر همه واجب است عمل نمایند مگر این که خلاف آن، یقینى باشد.

سؤال 23 ـ آیا مرجع باید مجتهد مطلق باشد یا متجزّى هم مى تواند باشد؟

جواب: تقلید متجزّى خالى از اشکال نیست.

سؤال 24 ـ آیا زن مى تواند علوم اسلامى راتحصیل نماید و به مقام اجتهاد برسد؟

جواب: مانعى ندارد و ممکن است به مقام اجتهاد برسد.

سؤال 25 ـ اگر زنى به مقام اجتهاد برسد آیا بر او نیز تقلید حرام است؟

جواب: در این مسأله فرقى میان مرد و زن نیست.

سؤال 26 ـ آیا رجوع از مرجع مساوى به مساوى را جایز مى دانید؟

جواب: جایز نیست.

سؤال 27 ـ شخصى از مرجعى تقلید مى کرده است، پس از فوت او با اجازه مرجع دوّم زنده به تقلید مرجع اوّل باقى مانده است، سپس مرجع دوّم از دنیا رفته است و اکنون از مرجع سوّم که زنده است تقلید مى کند، اکنون آیا با اجازه مرجع زنده باید بر تقلید از مرجع اوّل باقى بماند یا مرجع دوّم؟

جواب: به تقلید مرجع اوّل باقى بماند

سؤال 28 ـ تقلید بر مجتهد حرام است آیا این مسأله شامل فضلا و طلاّبى که در مسائل اندکى مجتهد هستند مى شود؟

جواب: شامل مجتهد مطلق و متجزّى هردو مى شود.

سؤال 29 ـ خواهشمندم بفرمایید چرا تقلید واجب است؟

جواب: به دلیل عقل و بناى عقلاى دنیا که جاهل در هر مسأله اى باید به عالم رجوع کند، آیا شما هرگاه مریض شوید از طبیب دستور نمى گیرید، احکام دین را نیز باید از متخصّصان آن فراگرفت.

سؤال 30 ـ بنده از حضرت آیت اللّه العظمى اراکى (رضوان اللّه تعالى علیه) تقلید مى کردم و بعد از فوت ایشان به فتواى شما بر تقلید ایشان باقى ماندم، آیا باید حتماً مسائل جدیدى که پیش مى آید را از شما سؤال کنم یا مى توانم به مراجع دیگر رجوع کنم و اگر به کس دیگرى رجوع کردم در حالى که استفتائاتى از جناب عالى نموده بودم و به بعضى از آنها عمل کردم مى توانم همان سؤالات را از او سؤال کنم؟

جواب: چنانچه به ما رجوع کرده اید، باید مسائل تازه را از ما سؤال کنید.