سؤال 1290 ـ هرگاه یک نفر نفت یا مادّه محترقه دیگرى روى متاع شخصى بریزد و شخص دیگرى به آن کبریت بزند و آن مال تلف شود، ولى هرکدام مدّعى است که دیگرى کبریت زده، تکلیف چیست؟
جواب: در صورتى که معلوم شود یکى از آن دو نفر این کار را انجام داده اند و دلیلى بر اثبات مقصّر واقعى نباشد، ضمان در میان آنها تقسیم مى شود.
سؤال 1291 ـ در منطقه جنگى، سرباز راننده اى به همراه مافوقش نفربرى را در آب عمیق شستشو مى داده اند، موتور به علّتى خاموش شده و نفربر زیر آب مى رود و تعدادى سرباز که روى آن بوده اند خود را در آب پرتاب مى کنند ولى دو نفر آنها غرق مى شوند. راننده تأکید دارد که مافوق من دستور داده و شخص مافوق منکر است. حال با توجّه به این که غرق شوندگان ملزم به سوار شدن نبوده اند و قبل از زیر آب رفتن خود را در آب انداخته اند، آیا راننده ضامن است؟
جواب: چنانچه نفربر را براى شستشو مى برده و همه مى دانسته اند و بعضى به میل خود سوار آن شده اند یا باقى مانده اند، راننده ضامن نیست و همچنین اگر ماندن آنها روى نفربر موجب نجات آنها مى شده و آنها عجله کرده اند و خود را به آب پرتاب کرده اند، باز راننده ضامن نیست. ادّعاى راننده مبنى بر این که مافوق دستور داده، در حالى که طرف منکر باشد هیچ فایده اى ندارد حتّى اگر منکر هم نباشد باز مسؤولیّت او را از بین نمى برد.
سؤال 1292 ـ شخصى مدّتى مرغ و گوسفند را با کارد استیل ذبح کرده وفروخته است، آیا نسبت آن مقدار پول که در قبال این نوع مرغ و گوسفند گرفته ضامن است؟ در صورت ضامن بودن براى برىءالذّمه شدن چه باید بکند؟
جواب: ذبح با کارد استیل و فلزهاى برنده دیگر اشکالى ندارد.
سؤال 1293 ـ اگر بر اثر جارى شدن آب از ناودان شخصى، همسایه اش متضرّر شود، آیا خسارت بر عهده صاحب ناودان است؟ در صورتى که کارشناسى براى تشخیص مسأله بیاورند، خرج او بر عهده کیست؟
جواب: اگر دو طرف پیشنهاد کارشناس کرده اند خرج کارشناسى بر عهده هر دو مى باشد و نسبت به خسارت، اگر خانه صاحب ناودان قبلا ساخته شده و مطابق عرف و عادت بوده، خسارتى بر عهده او نیست.
سؤال 1294 ـ اگر انسان به مال شخصى عمداً یا سهواً در غیاب وى آسیبى برساند و مطمئن باشد که اگر آن شخص را از موضوع مطّلع سازد ناراحت نمى شود و راضى مى گردد، حکم چیست؟
جواب: اگر اطمینان به رضایت او دارد لازم نیست به او خبر دهد ولى ذمّه او (بنابر احتیاط) بدون اسقاط صاحب مال برىء نمى شود.
سؤال 1295 ـ آیا شکسته شدن ظروف مسجد بطور ناگهانى مثلا در حال پذیرایى عزاداران در ایّام محرم موجب ضمان مى گردد؟
جواب: هرکس بشکند ضامن است مگر ضایعاتى که اجتناب ناپذیر است.
سؤال 1296 ـ طبق مقرّراتى در قانون راهنمایى و رانندگى اگر شخصى محلّ حادثه را ترک کند مقصّر شناخته مى شود. آیا از نظر شرع مقدّس اسلام کسى که از خسارت خود صرف نظر نماید و محلّ حادثه را ترک کند شرعاً ملزم به پرداخت خسارت به دیگرى است؟
جواب: اگر واقعاً مقصّر نبوده، عندالله مسئول نیست ولى قانون در ظاهر او را مسئول مى شمارد و خسارت از او مى گیرد و بعید نیست عمل به این قانون براى کارشناس و قاضى که علم به حقیقت حال ندارند مشروع باشد.
سؤال 1297 ـ صندوق قرض الحسنه اى قبل از شروع به کار، طىّ قراردادى مسئولیّت سرپرستى و نظارت بر کارگاه را به عهده یکى از معماران گذاشته است. بعلاوه همزمان با شروع عملیات ساختمانى صندوق قرض الحسنه، مسئولیّت جوشکارى ساختمان را طى قرارداد دیگرى به عهده یکى از جوشکاران گذاشته است. شخص دیگرى نیز مسئولیّت استخدام کارگر و تهیه مصالح ساختمانى را عهده دار گردیده، که این شخص کودک هشت ساله اى را به عنوان کارگر استخدام مى نماید و در حین جوشکارى درب گاو صندوق به روى این کودک افتاده و متأسفانه این کودک به قطع کامل نخاع دچار مى گردد، با توجّه به مراتب بالا چه کسى ضامن دیه این کودک مى باشد؟
جواب: اگر استخدام به اذن ولىّ و مطابق مصلحت و توان کودک بوده و کوتاهى در حفظ کودک نشده و حادثه اتفاقى بوده، هیچ کس ضامن نیست و در صورتى که بدون اجازه ولىّ بوده یا در حفظ او کوتاهى شده است، استخدام کننده ضامن دیه است.
سؤال 1298 ـ شخصى زراعت مى کند و مرغان خانگى قریه، تخم زراعت او را مى چینند و با پایشان آن زراعت را خراب مى کنند. اگر صاحب زراعت براى جلوگیرى از مرغان، دانه را زهرآلود کرده و بپاشد و مرغان بخورند و بمیرند در حالى که صاحب مرغان را از سم پاشى نیز خبر کرده است آیا ضمان مرغهایى که بر اثر این کار صاحب زراعت تلف مى شوند به عهده صاحب زراعت است؟
جواب: اگر راهى براى جلوگیرى جز این راه نباشد و به صاحبان مرغ اعلان کند مانعى ندارد و ضامن نیست.
سؤال 1299 ـ در بعضى جاها مرسوم است که گوسفندان روستا را هر خانه به نوبت به چراگاه مى برند و بعضى خانواده ها در روز نوبت خود اطفال صغیر را روانه مى کنند و گرگ بعضى از گوسفندان را مى خورد، آیا تاوان به چه کسى تعلّق مى گیرد؟
جواب: چنانچه قراردادى داشته اند یا رسم در محل چنان بوده که به همراه گوسفندان افرادى فرستاده مى شدند که از عهده جلوگیرى از خطر گرگ برآیند، تاوان بر ذمّه هرکسى است که خلاف قرارداد یا رسم محل عمل کند.
سؤال 1300 ـ اگر کسى چیزى مثلا لباسى را در مغازه اى بگذارد و بگوید این لباس در مغازه شما باشد بعداً مى برم و صاحب مغازه هم قبول کند، آن شخص بعد از مدّتى مراجعه مى کند که مال خود را بردارد، مغازه دار مى گوید: آن را کس دیگرى برده، آیا صاحب مال حقّ شکایت و مطالبه را دارد؟
جواب: هرگاه صاحب مغازه بدون تحقیق کافى لباس رابه دیگرى داده، ضامن است.
سؤال 1301 ـ اگر شخصى، دیگرى را اجیر کند که یک ختم قرآن براى پدر او قرائت نماید و در مقابل اجرتى را دریافت نماید ولى بعد از ختم قرآن از پرداخت اجرت خوددارى کند، آیا در مقابل اجرت ضامن است؟
جواب: ضامن است.
سؤال 1302 ـ در صورتى که نجات غریق که وظیفه امداد دارد ازنجات شخص غریق امتناع ورزد و آن شخص غرق شود، آیا مسئولیّتى متوجّه او خواهد بود؟
جواب: اگر نجات غریق مسئولیّت مراقبت را پذیرفته و محل، جاى خطرناکى است که مردم به اعتماد پذیرش مسئولیّت او، وارد استخر یا دریا مى شوند، اگر کوتاهى کند مسئول است.
سؤال 1303 ـ شخصى در اثر سوختگى به بیمارستان منتقل مى شود و پزشک معالج در انجام معالجه کوتاهى مى کند و شخص مصدوم فوت مى نماید، پزشک قانونى اعلام مى کند: میزان سوختگى به حدّى بوده است که در نهایت منجر به فوت مى شده، امّا سهل انگارى پزشک، باعث گردیده که بیمار زودتر فوت کند، آیا در این فرض مسئولیّتى متوجّه پزشک مى باشد؟
جواب: پزشک گناه کرده و باید تعزیر شود.
سؤال 1304 ـ تعمیرکار یانمایندگى مجاز، بخارى گازى را در منزل شخصى بدون رعایت اصول ایمنى یا با نقص فنّى یا بدون دودکش نصب مى نماید و در نتیجه استفاده از آن، تمام اعضاى خانواده در اثر گازگرفتگى فوت مى نمایند و اولیاى دم آنها از مقصّر شکایت مى نمایند. در صورتى که نمایندگى یا تعمیرکار نقص فنّى یا عدم رعایت اصول ایمنى را به صاحب خانه اطّلاع و تذکّر داده یا نداده باشد، مسئولیّت متوجّه چه کسى است؟ و در هر حال چه نوع قتلى اتفاق افتاده است؟
جواب: اگر خبر داده، مسئولیّتى ندارد ولى اگر خبر نداده و مسأله خطرناکى بوده، قتل شبه عمد محسوب مى شود و باید از مال خود، دیه بدهد.
سؤال 1305 ـ سه نفر چوپان به نامهاى خسرو، محمّد و اسماعیل در بیابان قصد کشیدن آب از چاه براى گوسفندان خود داشته اند. خسرو و محمّد طى یک قرارداد لفظى، گوسفندان یکدیگر را در نوبت دو ماهه مى چرانیده اند، تعدادى گوسفند نیز متعلّق به شخصى به نام مسعود در گله آنها نگهدارى مى شده است. روز حادثه، محمّد در نوبت خود خطاب به خسرو اظهار مى دارد: «من دیگر خسته شده ام چون این قدر آب از چاه بیرون مى آورم فکرى به حال من بکن». خسرو موتورى را از منزل مى آورد و با هم آن را به درون چاه مى فرستند. محمّد مقدّمات نصب موتور آبکش را در عمق 12 مترى چاه فراهم و به داخل چاه مى رود و آن را روشن مى نماید و سپس در اثر گاز گرفتگى جان مى سپارد. خسرو فرزندش اسماعیل را به درون چاه مى فرستد، در نتیجه او هم فوت مى نماید، در آخرین مرحله، خود نیز به قصد نجات، به داخل رفته، متوجّه گازگرفتگى مى شود و سپس سریعاً بالا مى آید و تلاش وى جهت نجات آن دو نتیجه اى نداشته است. حال نظر به مراتب فوق الاشاره مستدعى است بفرمایید شرع مقدّس اسلام چه کسى را مقصّر مى داند و در خصوص امر جزا و وصول و پرداخت دیه، چه کسى مسئولیّت کیفرى و مدنى دارد؟
جواب: در مورد محمّد، که خودش اقدام به این کار کرده کسى مسئول خون او نیست و درمورد اسماعیل فرزند خسرو، اگر پدر با علم و آگاهى از خطر او را به درون چاه فرستاده و پسر آگاهى نداشته، پدر مسئول است و در غیر این صورت اگر بچّه صغیر نبوده و با آگاهى بر خطر اقدام کرده، پدر مسئولیّتى ندارد.
سؤال 1306 ـ روزى پدر و مادر و افراد خانواده ام به مسافرت رفتند و پسر خاله ام را نیز با رضایت پدر و مادرش به همراه خود بردند. در بین راه بر اثر تصادف همه سرنشینان ماشین از جمله پسر خاله ام از بین رفتند. مبلغى را که بیمه براى هرکدام ازافراد مشخص کرده، پرداخت خواهند کرد، آیا پدر و مادر پسر خاله ام مى توانند دیه از ورثه والدینم درخواست کنند؟
جواب: اگرپدر او اجازه داده باشد، مسئولیّتى متوجّه پدر و مادر شما نیست.
سؤال 1307 ـ آیا شرب خمر سبب از بین رفتن عقل و شعور نیز هست، در صورتى که هست اگر شخصى مبادرت به این عمل شنیع کند آیا ضامن اعمال خود مى باشد؟ و آیا در صورت توبه، خداوند او را خواهد بخشید؟
جواب: بدون شک شرب خمر در عقل انسان اثر مى گذارد و آن را ضعیف مى کند ولى همیشه منتهى به جنون و دیوانگى نمى شود و هرگاه توبه نموده و ترک نماید ان شا اللّه جبران مى شود، امّا اعمالى که در حال مستى انجام مى دهد در برابر آن مسئول است.
سؤال 1308 ـ در کارخانه سنگبرى تمام وسایل از قبیل دستگاه و سنگ را صاحب کارخانه آماده مى کند و با کارگر قرارداد مى بندد که هر متر سنگ را مثلا در مقابل هزار تومان براى وى آماده سازد. اگر زمانى که کارگر مشغول کار مى شود، دست وى زیر سنگ برود و قطع گردد، آیا دیه دست به صاحب کارخانه تعلّق مى گیرد؟
جواب: چنانچه قراردادى با صاحب کارخانه نداشته باشد و او نیز مقصّر در تنظیم دستگاه شناخته نشود، دیه اى بر او تعلّق نمى گیرد. در ضمن اگر جبران این خسارت در موادّ قانونى استخدام آمده باشد و آنها با توجّه به این مواد، کسى را استخدام کرده باشند، آن هم به منزله قرارداد محسوب مى شود.
سؤال 1309 ـ اگر صاحب کار، شخصى را که در کار کندن چاه استاد و به کارش آگاهى کامل دارد و بیش از پنجاه سال دارد، براى کندن چاهى استخدام کند و آن شخص در حین انجام کار براى کندن و رفتن در چاه پایش بلغزد و در چاه سقوط کند و جان خود را از دست بدهد، آیا ورثه متوفى حقّى بر مالک محلّ مزبور دارند؟
جواب: در شرایط بالا، مالک محلّ مسئولیّتى ندارد مگر این که آن محل داراى ویژگى هاى خاصّى بوده که موجب خطر مى شده و مالک مى دانسته و در اعلام آن کوتاهى کرده باشد.
سؤال 1310 ـ فردى در مکانیکى مشغول کار است، برابر اظهار نظر پزشکى قانونى وى ناراحتى ریوى داشته و در حال نظافت مکانیکى دچار حسّاسیت شده و فوت نموده است، آیا صاحب مغازه، با توجّه به این که علم به ناراحتى ریوى او نداشته است، ضامن است؟
جواب: در فرض مسأله ضامن نیست، مگر در قوانین کار ضمان او پیش بینى شده باشد و او با علم و آگاهى اقدام به استخدام کارگر کرده باشد.
سؤال 1311 ـ کارخانه پتروشیمى بر خلاف اصول بهداشتى و امنیّتى، ضایعات و سموم خطرناک خود را جهت صرفه جویى در هزینه، در برکه آبى در حوالى کارخانه تخلیّه مى نماید و چند کودک بدون اطّلاع در آن آب شنا مى کنند و دچار مسمومیّت شده و پس از مدّتى فوت مى نمایند، آیا مسئولیّتى متوجّه کارخانه مى باشد؟ لطفاً جواب این سؤال را در دو صورتى که برکه آب در زمین متعلّق به کارخانه باشد یا نباشد بیان فرمایید.
جواب: چنانچه برکه در معرض رفتن بچّه ها بوده، کسانى که آب را آلوده کرده اند، در برابر دیه مسئولند و اگر در معرض نبوده،چیزى بر آنها نیست.
سؤال 1312 ـ بنده، خانه اى در دست تعمیر داشتم که چندى پیش جهت سرکشى به آن جا رفته بودم، پاکتى به همراه داشتم که محتوى مقدار زیادى پول، ارز و چک بود. در همین اثنا دوستم(که از بستگان نیز مى باشد) وارد خانه شد. با ورود دوستم به خانه، من که نگران این پاکت بودم و مى ترسیدم بر اثر اشتغال زیاد به محتواى پاکت آسیبى برسد، آن را به دوستم سپردم البتّه به دو علّت موقع سپردن پاکت به دوستم نگفتم که این پاکت محتوى پول است: اوّل به خاطر این که پیمانکار و کارگران در محل حضور داشتند، دوّم به خاطر این که در آن منطقه معمول است که پول را در پاکت معمولى کاغذى قرار مى دهند. بنابراین ایشان مى دانستند که این پاکت محتوى پول است، متأسفانه موقع رفتن از آن جا غافل شدم و یادم رفت که آن پاکت را از او پس بگیرم. بعد از آن که چند دقیقه اى گذشت به خاطر آوردم که پاکت را به ایشان سپرده بودم. بعد از مراجعه به ایشان، به من گفتند که آن پاکت را در همان محل جا گذاشته ام، فوراً به آن محل مراجعه کردم و هر قدر گشتم آن را نیافتم، فهمیدم که آن را ربوده اند، آیا ایشان در این رابطه ضامن هستند؟
جواب: اگر مى دانسته و یا احتمال قوى مى داده که در آن پاکت پول وجود دارد و در عین حال کوتاهى کرده ضامن است و اگر طرفین در این مسأله اختلاف دارند، باید به حاکم شرع مراجعه کنند.
