از آنچه علماى سیر و سلوک و رهروان این راه (البتّه آنهایى که در طریق شریعت و مسیر اسلام و اهل بیت گام برمى داشتند نه التقاطیهاى صوفى مآب) بر مى آید و نمونه هائى از آنها در بالا آمد، اصول مشترک زیر استفاده مى شود:
1 ـ هدف اصلى لقاءاللّه و شهود ذات پاک پروردگار با چشم دل و حضور روحانى و معنوى در محضر اوست.
2 ـ براى رسیدن به این مقصد، نخستین گام توبه از همه گناهان و شستن رذائل اخلاقى و آراسته شدن به فضائل اخلاقى است.
3 ـ در این راه باید آداب چهارگانه مشارطه و مراقبه و محاسبه و معاقبه را فراموش نکند; یعنى، صبحگاهان با خود شرط کند که گِرد گناه و خلاف رضاى حق نگردد و در تمام مدّت روز مراقب نفس سرکش باشد و شامگاهان و هنگام خواب به محاسبه بنشیند و اگر خلافى از او سرزده بود خود را به وسیله ترک انواع لذائذ مجازات و عقوبت کند.
4 ـ مبارزه با هواى نفس که بزرگترین سدّ این راه است از واجب ترین واجبات مى باشد.
5 ـ توجّه به أذکار و أورادى که در شرع مقدّس وارد شده همچون ذکر «لاحَوْلَ وَلاقُوَّةَ اِلاّ بِاللّهِ» و ذکر «لااِلهَ اِلاّ اَنْتَ سُبْحانَکَ اِنّى کُنْتُ مِنَ الظّالِمینَ» و ذکر «اللّه» و «یاحىّ» و «یا قیّوم» و امثال این اذکار، سبب قوّت بر پیمودن این راه است.
6 ـ توجّه قلبى به حقیقت توحید ذات و صفات و افعال خداوند و غرق شدن در صفات کمال و جمال او، توشه دیگرى براى این راه پرفراز و نشیب است.
7 ـ شکستن بزرگترین بُتْ و آن بُت اَنانیّت و توجّه به خویشتن، از مهمترین شرائط وصول به مقصد است.
8 ـ استفاده از وجود استاد و مُربّى که زیر نظر او کار کند و همچون طبیب به درمان او بپردازد، گروهى شرط دانسته اند; و بعضى نیز روى آن تکیه خاصّى ندارند هر چند متاسّفانه توجّه به استاد در مورد بسیارى از اشخاص سبب شده که در دام شیاطین خطرناکى که خود را به صورت فرشته نشان مى داده اند! بیفتند و دین و دنیا و ایمان و اخلاق آنها بر باد رود!
بعضى وظیفه ارشاد خلق و پیمودن راه انبیا و اولیا در هدایت مردم، و امر به معروف و نهى از منکر را به عنوان آخرین مرحله آورده اند در حالى که بسیارى مطلقاً سخنى از این مرحله بر زبان نرانده و سالک را به خودش واگذارده اند.
غرض از آوردن این بحث در ضمن مباحث اخلاقى این کتاب این بود که:
اولا ـ عصاره اى از این تفکّرات که به هر حال با مباحث اخلاقى سرو کار دارد ارائه گردد و خوانندگان این کتاب با بصیرت بیشترى در وادى تهذیب اخلاق گام بردارند.
و ثانیاً ـ به تمام پویندگان این راه هشدار دهیم که مرز میان حقّ و باطل بسیار باریک است و چه بسا جوانان پاکدل که به اُمید راه یافتن به سرچشمه آب بقا در این وادى به راه افتاده اند ولى از طریق عقل و شرع منحرف شده و در وادى کفر و ضلالت سرگردان گشته و در چنگال گرگانى که به لباس شبان در آمده اند گرفتار شده و همه چیز خود را از دست داده اند.
* * *
