آنچه در بالا از آیات قرآن مجید در این زمینه استفاده کردیم، در روایات اسلامى نیز بازتاب گسترده اى دارد که حاکى از تأثیر عمیق صفات اخلاقى در زندگى فردى و اجتماعى انسانها است که در ذیل به قسمتى از این احادیث پرمعنى اشاره مى شود:
1 ـ در حدیثى از امیرمؤمنان على(علیه السلام) مى خوانیم: «فى سِعَةِ الاَْخْلاقِ کُنُوزُ الاَْرْزاقِ; گنجهاى روزیها، در اخلاق خوب و گسترده، نهفته شده است!»
2 ـ در حدیث دیگر از امام صادق(علیه السلام) مى خوانیم: «حُسْنُ الْخُلْقِ یَزیدُ فِى الرِّزْقِ; حسن خلق، روزى را زیاد مى کند!»
3 ـ در حدیث دیگرى از على(علیه السلام) درباره تأثیر حسن اخلاق در جلب و جذب مردم به استحکام رابطه دوستى در میان آنها چنین آمده است:
«مَنْ حَسُنَ خُلْقُهُ کَثُرَ مُحِبُّوهُ وَآنَسَتِ النُّفُوسُ بِهِ; کسى که اخلاقش نیکو باشد، دوستانش فراوان مى شوند و مردم به او انس مى گیرند.»
4 ـ باز در حدیث دیگرى از امام ششم، امام صادق(علیه السلام) این معنى با صراحت بیشترى آمده، مى فرماید:
«اِنَّ الْبِرَّ وَحُسْنَ الْخُلْقِ یَعْمُرانِ الدِّیارِ وَیَزیدانِ فِى الاَْعْمارِ; نیکوکارى و حسن اخلاق، خانه ها (و شهرها) را آباد و عمرها را زیاد مى کند!»
شک نیست که عمران و آبادى در سایه اتّحاد و صمیمیّت و همکارى در میان قشرهاى جامعه به وجود مى آید، و آنچه باعث تحکیم این امور شود، از عوامل مهمّ عمران و آبادى خواهد بود.
طول عمر نیز مولود آرامش فکر و آسودگى خیال و جلوگیرى از فقر و همکارى و همبستگى اجتماعى است و این امور در سایه اخلاق به دست مى آید.
5 ـ در همین رابطه، در حدیثى از پیامبر گرامى اسلام(صلى الله علیه وآله) آمده است که فرمود: «حُسْنُ الْخُلْقِ یُثْبِتُ الْمَوَدَّةَ; اخلاق خوب پیوند محبّت و دوستى را محکم مى کند.»
و نیز در احادیث متعدّدى درباره تأثیر سوء خلق در ایجاد نفرت اجتماعى و پراکندگى مردم، و تنگى معیشت و سلب آرامش و آسایش مطالب فراوانى آمده است; از جمله:
6 ـ در حدیثى از على(علیه السلام) مى خوانیم: «مَنْ ساءَ خُلْقُهُ ضاقَ رِزْقُهُ; کسى که اخلاقش بد باشد، روزى او تنگ مى شود!»
7 ـ و نیز از همان حضرت آمده است که فرمود: «مَنْ ساءَ خُلْقُهُ اَعْوَزَهُ الصَّدیْقُ وَالَرَّفیْقُ; کسى که بد اخلاق باشد دوستان و رفیقان او پراکنده مى شوند و او را رها مى کنند»
8 ـ باز از همان حضرت آمده است: «سُوْءُ الْخُلْقِ نَکِدُ الْعَیْشِ وَعَذابُ النَّفْسِ; اخلاق بد موجب سختى و تنگى زندگى و ناراحتى روح و وجدان مى شود.»
9 ـ از امیرمؤمنان على(علیه السلام) پرسیدند: «مَنْ اَدْوَمُ النّاسِ غَمّاً; چه کسى غم و اندوهش از همه بیشتر است؟» قال(علیه السلام): «اَسْوَئُهُمْ خُلْقاً! فرمود: کسى که از همه اخلاقش بدتر است!»
10 ـ و بالاخره در حدیثى مى خوانیم که لقمان حکیم به فرزندش چنین نصیحت مى کرد: «اِیّاکَ وَالضَّجْرَ وَسُوْءَ الْخُلْقِ وَقِلَّةَ الصَّبْرِ فَلایَسْتَقیمُ عَلى هذِهِ الْخِصالِ صاحِبٌ; از بى حوصلگى و سوء خلق و کم صبرى بپرهیز که با داشتن این صفات بد، دوستى براى تو باقى نمى ماند!»
* * *
1. بحار، ج 75، ص 53.
2. بحار، ج 68، ص 396.
3. غررالحکم.
4. بحار، ج 68، ص 395.
5. بحار، ج 74، ص 148.
6. غررالحکم.
7 و 8 . غررالحکم.
9. مستدرک الوسائل، ج 2، ص 338 (چاپ قدیم).
10. بحار، ج 10، ص 419.
