ذکر لفظى موانع مهمّى بر سر راه ندارد، چرا که هر وقت انسان بخواهد مى تواند اذکار مقدّسى را مشتمل بر اسماى حسناى خداوند و صفات جمال و کمال او بر زبان جارى سازد مگر این که آن قدر غرق دنیا شود که حتّى مجال براى ذکر لفظى باقى نماند.
ولى ذکر قلبى و معنوى موانع زیادى بر سر راه دارد، که مهمترین آنها از سوى خود انسان است; با این که خداوند همه جا حاضر و ناظر است، و از ما به ما نزدیکتر مى باشد (وَ نَحْنُ اَقْرَبُ اِلَیْهِ مِنْ حَبْلِ الْوَریدِ) و قبل از هر چیز و بعد از هر چیز او مى باشد، و همراه همه چیز است، و طبق حدیث مشهور علوى «ما رَأَیْتُ شَیْئاً إلاّ وَرَأیْتُ اللّهَ قَبْلَهُ وَ بَعْدَهُ وَمَعَهُ; چیزى را ندیدم مگر این که خدا را قبل از آن; و بعد از آن; و همراه آن دیدم! (قبل از آن به دلیل این که خالق آن اوست، و بعد از آن به دلیل این که همه چیز فانى مى شود و او باقى است، و همراه آن به دلیل این که حافظ و نگهدار همه چیز است!)»; ولى با این حال، بسیار مى شود که اعمال انسان و صفات شیطانى او، حجابى ضخیم در برابر چشمانش مى شود به گونه اى که هرگز حضور خود را در پیشگاه خدا احساس نمى کند; همان گونه که در دعاى معروف امام سجّاد(علیه السلام) (دعاى ابوحمزه ثمالى) مى خوانیم: «وَاِنَّکَ لا تَحْتَجِبُ عَنْ خَلْقِکَ إلاّ اَنْ تَحْجُبَهُمُ الاَْعْمالُ دُونَکَ; تو هرگز از مخلوقات خود پنهان نیستى مگر این که اعمال آنها حجابى در برابر تو گردد!» و مهمترین این حجابها، «خودپرستى» است که انسان را از «خداپرستى» و ذکر اللّه باز مى دارد.
انسان خود بین، خدا بین نمى شود، و خود خواهى و خود بینى نوعى شرک است که با حقیقت توحید و حق بینى سازگار نیست!
در حدیثى از امام امیرمؤمنان على(علیه السلام) مى خوانیم: «کُلُّ ما اَلْهى مِنْ ذِکْرِ اللّهِ فَهُوَ مِنْ إبْلیسَ; هر چیز انسان را از یاد خدا غافل سازد، از سوى شیطان است!»
و در حدیث دیگرى از همان حضرت آمده است: «کُلُّ ما اَلْهى عَنْ ذِکْرِ اللّهِ فَهُوَ مِنَ الْمَیْسِرِ; هر چیزى که انسان را از یاد خدا غافل کند، نوعى قمار است!» (و مى دانیم قمار در قرآن مجید در ردیف بت پرستى ذکر شده است.)
این سخن را با حدیث ناب و جالبى از پیامبر اکرم(صلى الله علیه وآله) پایان مى دهیم:
در تفسیر آیه شریفه «یا أیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا لا تُلْهِکُمْ اَمْوالُکُمْ وَ لا اَوْلادُکُمْ عَنْ ذِکْرِ اللّهِ; اى کسانى که ایمان آورده اید! اموال و فرزندانتان شما را از ذکر خدا غافل نسازد!»فرمود: «هُمْ عِبادٌ مِنْ اُمَّتى الصّالِحُونَ مِنْهُمْ، لا تُلْهیهِمْ تِجارَةٌ وَ لا بَیْعٌ عَنْ ذِکْرِ اللّهِ وَ عَنِ الصَّلَوةِ المَفْرُوْضَةِ الْخَمْسِ; این مؤمنان، بندگان صالحى از امّت من هستند که هیچ تجارت و معامله اى، آنها را از یاد خدا و نمازهاى فریضه پنجگانه، غافل نمى کند!»
آرى! آنها هر جا باشند و هرچه بگویند و هر چه بشنوند باز نظرى به سوى خدا دارند.
سررشته دولت اى برادر به کف آر وین عمر گرامى به خسارت مگذار!
دائم همه جا، با همه کس، در همه کار مى دار نهفته چشم دل جانب یار!
* * *
1. سوره ق، آیه 16.
2. میزان الحکمه، جلد 2، صفحه 975، چاپ جدید، بحث ذکر.
3. همان مدرک
4. سوره مائده، آیه 90.
5. سوره منافقون، آیه 9.
6. میزان الحکمه، ج 2، صفحه 975، چاپ جدید.
