در اینجا رشته سخن را به دست علاّمه شهید، مرحوم مطهّرى، مى سپاریم. او در کتاب «ولاءها و ولایتها» مى گوید: «این دو واژه معمولاً در چهار مورد استعمال مى شود: ولاءِ محبّت (عشق و علاقه به اهل بیت)، و ولاءِ امامت به معنى الگو قرار دادن امامان براى اعمال و رفتار خویش، و ولاءِ زعامت به معنى حقّ رهبرى اجتماعى و سیاسى امامان، و ولاء تصرّف یا ولاء معنوى که بالاترین مراحل، ولاء تصرّف است».
سپس بعد از توضیحاتى درباره معنى اوّل و دوم و سوم، به توضیح معنى چهارم مى پردازد که مربوط به بحث ما است; مى گوید: «ولایت یا تصرّف معنوى نوعى اقتدار و تسلّط فوق العاده تکوینى است; به این معنى که، انسان بر اثر پیمودن طریق عبودیّت و بندگى خدا، به مقام قرب معنوى الهى نائل مى گردد; و نتیجه وصول به این مقام این است که به صورت انسان کاملى در مى آید که قافله سالار معنویّات، مسلّط بر ضمائر، و شاهد بر اعمال، و حجّت زمان مى شود!
«از نظر شیعه در هر زمان یک انسان کامل که نفوذ غیبى بر جهان و انسان دارد و ناظر بر ارواح و قلوب است وجود دارد که نام او حجّت خداست.
«مقصود از ولایت تصرّف یا ولایت تکوینى این نیست که بعضى از جهّال پنداشته اند که انسانى از انسانها سمت سرپرستى و قیمومیّت نسبت به جهان پیدا کند، بطورى که او گرداننده زمین و آسمان و خالق و رازق از جانب اللّه بوده باشد!
«درست است که این اعتقاد شرک نیست و شبیه چیزى است که قرآن درباره ملائکه مُدَبِّراتِ اَمْراً و مُقَسِّماتِ اَمْراً به اذن اللّه بیان فرموده، ولى قرآن به ما مى گوید: مسأله خلقت و رزق را و زنده کردن و میراندن و غیر آن، به غیر خدا نسبت ندهیم.
«بلکه منظور این است که انسان کامل به خاطر قرب به پروردگار به جائى مى رسد که داراى ولایت بر تصرّف در (بعضى امور) جهان مى شود.
سپس مى افزاید: «در اینجا کافى است که اشاره اجمالى به این مطلب بنمائیم و پایه هاى این طرز فکر را با توجّه به معانى و مفاهیم قرآنى روشن سازیم تا گروهى خیال نکنند که این یک سخن قلندرى است.
«شک نیست که مسأله ولایت به معنى چهارم از مسائل عرفانى است، ولى این دلیل نمى شود که چون یک مسأله عرفانى است مردود قلمداد شود.»
سپس با توضیحات فراوانى درباره قرب خداوند و آثار آن چنین نتیجه گیرى مى کند:
«بنابراین محال است که انسان بر اثر طاعت و بندگى و پیمودن طریق بندگى خدا به مقام فرشتگان نرسد، یا بالاتر از فرشته نرود، و یا لااقل در حدّ فرشتگان از کمالات هستى بهره مند نباشد (فرشتگانى که قدرت تدبیر و تصرّف در جهان هستى به اذن اللّه دارند.)»
از این سخن مى توان چنین نتیجه گرفت که رابطه معنوى با این انسانهاى کامل مى تواند سبب نفوذ و تصرّف آنان در انسانها آماده گردد; و تدریجاً آنها را از رذائل اخلاقى دور کرده و به فضائل و کمالات نزدیک سازد.
1. کتاب ولاءها و ولایتها، صفحه 56 به بعد.
