در این زمینه احادیث بسیار گویایى از پیغمبراکرم(صلى الله علیه وآله)و ائمه معصومین(علیهم السلام) به ما رسیده است.
در حدیثى از پیغمبر اکرم(صلى الله علیه وآله) تا آنجا به این مسأله اهمّیّت داده شده که مى فرماید: «انسان بر همان دینى است که دوست و رفیقش از آن پیروى مى کند; اَلْمَرءُ عَلى دینِ خَلیلِهِ وَقَرینِهِ»
همین معنى را امام صادق(علیه السلام) با استفاده از کلام پیامبر به گونه دیگرى بیان کرده است; مى فرماید: «لاتَصْحَبُوا اَهْلَ الْبِدَعِ وَلاتُجالِسُوهُمْ فَتَصِیرُوْا عِنْدَ النّاسِ کَواحِد مِنْهُمْ قالَ رَسُولُ اللّهِ(صلى الله علیه وآله): اَلْمَرْءُ عَلى دینِ خَلیلِهِ وَقَرینِهِ; با بدعتگذاران رفاقت نکنید و با آنها همنشین نشوید که نزد مردم همچون یکى از آنها خواهید بود! رسول خدا فرمود: انسان پیرو دین دوست و رفیقش مى باشد!»
همین معنى در حدیث دیگرى از امام علىّ بن ابى طالب(علیه السلام) به صورت تأثیر متقابل بیان شده است; مى فرماید: «مُجالَسَةُ الاَْخْیارِ تَلْحَقُ الاَْشْرارَ بِالاَْخْیارِ وَمُجالَسَةُ الاَْبْرارِ لِلْفُجّارِ تَلْحَقُ الاَْبْرارَ بِالْفُجّارِ; همنشینى با خوبان، بدان را به خوبان ملحق مى کند; و همنشینى نیکان با بدان، نیکان را به بدان ملحق مى سازد!» و در ذیل این حدیث جمله پرمعنى دیگرى آمده، مى فرماید: «فَمَنْ اِشْتَبَهَ عَلَیْکُمْ اَمْرُهُ وَلَمْ تَعْرِفُوْا دینَهُ فَانْظُرُوا اِلى خُلَطائِهِ; کسى که وضع او بر شما مبهم باشد، و از دین او آگاه نباشید، نگاه به دوستان و همنشینانش کنید (اگر همنشین با دوستان خداست او را از مؤمنان بدانید; و اگر با دشمنان حق است، او را از بدان بدانید!)
در بعضى از روایات این معنى با تشبیه روشنى بیان شده مى فرماید: «صُحْبَـةَ الاَْشَـرارِ تَکْسِبُ الشَّرَّ کَالرِّیْحِ اِذا مَرَتْ بِالنَّتِنِ حَمَلَتْ نَتِناً; همنشینى با بدان موجب بدى مى گردد; همچون بادى که از جایگاه متعفّن و آلوده مى گذرد; بوى بد را با خود مى برد.»
از تعبیرات بالابخوبى استفاده مى شود همان گونه که معاشرت با بدان زمینه هاى بدى را فراهم مى سازد،معاشرت با نیکان نور هدایت و فضائل اخلاقى را در دل انسان مى افروزد.
در حدیثى از امیرمؤمنان مى خوانیم: «عَمارَةُ الْقُـلُوبِ فى مُعاشَرَةِ ذَوِى الْعُقُولِ; آبادى دلها در معاشرت با صاحبان عقل و خرد است!»
و در تعبیر دیگرى از همان حضرت آمده است: «مُعاشَرَةُ ذَوِى الْفَضائِلِ حَیاةُ الْقُلُوبِ; همنشینى با ارباب فضیلت، مایه حیات دلها است!»
تأثیر مجالست و همنشینى و روحیّات دوستان در انسان به اندازه اى است که در حدیثى از حضرت سلیمان(علیه السلام) مى خوانیم: «لاتَحْکُمُوْا عَلى رَجُل بِشَىء حَتّى تَنْظُرُوا اِلى مَنْ یُصاحِبُ فَاِنَّما یُعْرَفُ الرَّجُلُ بِاَشْکالِهِ وَاَقْرانِهِ; وَیُنْسَبُ اِلى اَصْحابِهِ وَاَخْدانِهِ; درباره کسى قضاوت نکنید تا نگاه کنید با چه کسى همنشین است; چرا که انسان را به وسیله دوستان و همنشین هایش مى توان شناخت; و او نسبتى با اصحاب و یارانش دارد.»
در حدیث جالبى از لقمان حکیم در باب نصایحى که به فرزندش مى کرد، مى خوانیم: «یابُنَىَّ صاحِبِ الْعُلَماءَ، وَاَقْرِبْ مِنْهُمْ، وَجالِسْهُمْ وَزُرْهُمْ فى بُیُوتِهِمْ، فَلَعَلَّکَ تَشْبَهُهُمْ فَتَکُونَ مَعَهُمْ; فرزندم با دانشمندان دوستى کن! و به آنها نزدیک باش! و همنشینى کن! و به زیارت آنها در خانه هایشان برو! باشد که شبیه آنها شوى، و با آنها (در دنیا و آخرت) باشى!»
کوتاه سخن این که، در احادیث اسلامى، تعبیرات فراوان پرمعنایى در زمینه تأثیر و تأثّر دوستان از یکدیگر و شباهت اخلاقى آنها با هم، مى خوانیم که اگر تمام آنها گِرد آورى شود، بحث مشروحى را تشکیل مى دهد.
براى حسن ختام، این سخن را با حدیث کوتاه و پرمعنایى از على(علیه السلام) پایان مى دهیم; امام در وصایایش به فرزندش امام حسن مجتبى(علیه السلام) فرمود:
«قارِنْ اَهْلَ الْخَیْرِ، تَکُنْ مِنْهُمْ، وَبایِنْ اَهْلَ الشَّرِّ تَبِنْ عَنْهُمُ; با نیکان قرین و همنشین باش تا از آنها شوى! و از بدان جدایى اختیار کن تا (از بدیها) جدا شوى!»
1. اصول کافى، جلد 2، ص 375 «باب مجالسة اهل المعاصى، حدیث 3».
2. همان مدرک
3. کتاب صفات الشّیعه صدوق (طبق نقل بحار، ج 71، ص 197).
4 و 5 و 6. غررالحکم
7. بحارالانوار، ج 71، صفحه 188.
8. همان مدرک، ص 189.
9. نهج البلاغه، وصیّت على(علیه السلام) به امام حسن(علیه السلام) (نامه 31).
