بى شک وضع محیط اجتماعى زندگى انسان اثر فوق العاده اى در روحیّات و اعمال او دارد چرا که انسان بسیارى از صفات خود را از محیط کسب مى کند. محیطهاى پاک غالباً افراد پاک پرورش مى دهد و محیطهاى آلوده غالباً افراد آلوده.

درست است که انسان مى تواند در محیط ناپاک، پاک زندگى کند و بعکس در محیطهاى پاک سیر ناپاکى را طى کند و به تعبیر دیگر، شرایط محیط علّت تامّه در خوبى و بدى افراد نیست ولى تأثیر آن را به عنوان یک عامل مهمّ زمینه ساز نمى توان انکار کرد.

ممکن است کسانى قائل به جبر محیط باشند ـ همان گونه که هستند ـ ولى ما هر چند جبر را در تمام اشکالش نفى مى کنیم امّا تأثیر قوىّ عوامل زمینه ساز را هرگز انکار نخواهیم کرد.

با این اشاره کوتاه به قرآن باز مى گردیم و آیاتى را که درباره تأثیر محیط در شخصیّت انسان به دلالت مطابقى یا به اصطلاح التزامى سخن مى گوید، مورد بحث قرار مى دهیم:

1 ـ وَالْبَلَدُ الطِّیِّبُ یَخْرُجُ نَباتُهُ بِاِذْنِ رَبِّه وَالَّذى خَبُثَ لایَخْرُجُ اِلاّنَکِداً کَذلِکَ نُصَرِّفُ الآیاتِ لِقَوْم یَّشْکُرُونَ   (سوره اعراف، آیه 58)

2 ـ وَجاوَزْنا بِبَنى اِسْرائیلَ الْبَحْرَ فَاَتَوْا عَلى قَوْم یَّعْکُفُونَ عَلى اَصْنام لَّهُم قالُوا یا مُوسَى اجْعَلْ لَّنا اِلهاً کَما لَهُمْ آلِهَةٌ قالَ اِنَّکُمْ قَوْمٌ تَجْهَلُونَ   (سوره اعراف، آیه 138)

3 ـ وَقالَ نُوحٌ رَبِّ لاتَذَرْ عَلَى الاَْرْضِ مِنَ الْکافِرینَ دَیّاراً ـ اِنَّکَ اِنْ تَذَرْهُمْ یُضِلُّوْا عِبادَکَ وَلایَلِدُوْا اِلاّفاجِراً کَفّاراً   (سوره نوح، آیات 26 و 27)

4 ـ یا عِبادِىَ الَّذینَ آمَنُوْا اِنَّ اَرْضى واسِعَةٌ فَاِیّاىَ فَاعْبُدوُنِ   (سوره عنکبوت، آیه 56)

5 ـ اِنَّ الَّذینَ تَوَفّیهُمُ الْمَلائِکَةُ ظالِمى اَنْفُسِهِمْ قالُوْا فیمَ کُنْتُمْ قالُوْا کُنّا مُسْتَضْعَفینَ فِى الاَْرْضِ قالُوْا اَلَمْ تَکُنْ اَرْضُ اللّهِ واسِعَةً فَتُهاجِرُوْا فیها فَاوُلئِکَ مَأْویهُمْ جَهَنَّمُ وَساءَتْ مَصیراً   (سوره نساء، آیه 97)