¯ شرق بیدار شده و مقاومت مى کند; امّا متأسّفانه راه خود را هنوز پیدا نکرده است.

¯ تبدیل مقیاسهاى کوچک محلى به مقیاسهاى بزرگى که قادر به رقابت در برابر غولهاى   سیاست و اقتصاد باشد ضرورى ترین مسأله است.

حتّى غربیها هم امروز به این نکته معترفند که کشورهاى شرقى بیدار شده اند و مى کوشند زنجیرهاى اسارت را ازدست و پاى خود بردارند، و بگفته «تیتو» در یکى از سخنرانیهاى اخیرش: «شرق بیدار شده و در برابر تجاوزها مقاومت نشان مى دهد».

آثار این بیدارى را در میان امواج جنبشهاى آزادى بخش که در تمامى «مستعمرات» و «شبه مستعمرات» به حرکت در آمده، و به صورت جنگها و انقلابهاى محلى خودنمایى مى کند، به خوبى مى توان مشاهده نمود.

تکیه روى «ناسیونالیسم»، و انتخاب «شعارهاى ملى» به عنان بهترین شعارهاى سیاسى و اجتماعى در سراسر شرق نشانه دیگرى از این بیدارى است.

بدبینى و سوء ظن فوق العاده نسبت به سیاستهاى بیگانه واکنش روحى غیر قابل انکارى است که شرق در برابر تجاوزها و ستمهایى که چندین قرن تحمّل نموده نشان مى دهد.

امّا موضوع مهم این است که: شرق على رغم آمادگى روحى براى پیش گرفتن یک راه مستقل، فراهم بودن زمینه هاى فکرى براى شکستن زنجیرهاى اسارت و خاتمه دادن به زندگى انگلى و وابسته به غرب، هنوز طرح صحیحى براى این کار نریخته است، بلکه گاهى از طرح هایى پیروى مى کند که او را در جهت خلاف مقصود پیش مى برد.

بدون شک یکى از نخستین گامها که ملل شرق براى تحقّق بخشیدن به افکار استقلال طلبانه و اصلاحى و دفاعى خود باید بردارند مسأله «یکپارچگى و وحدت شرق» است که با نهایت تأسف هنوز اهمیّت فوق العاده و ضرورت آن به درستى روشن نشده است.

براى درک این واقعیت پى بردن به اهمیّت مسأله وحدت (اگر چه نسبى و در پاره اى از قسمتها باشد) باید نخست نظرى به وضع کلى جهان امروز بیاندازیم و سپس موقف خود را در این میان مورد بررسى قرار دهیم:

مورخ و فیلسوف معروف اروپایى «آرنولد ـ توئین بى» در مصاحبه جالب و عالمانه اى که اخیراً با مجله «رآلیته» چاپ فرانسه کرده، نکته اى را درباره سرنوشت اروپا فاش ساخته که با مقایسه آن، وضع شرق نیز روشن مى گردد. او مى گوید:

«من فکر مى کنم اگر واقعاً کشورهاى اروپایى متحد نشوند سرنوشتى شبیه آمریکاى لاتین (که امروز به صورت کشورهایى عقب مانده و پراکنده در آمده اند) در انتظار آنهاست، زیرا آنچه در آمریکاى لاتین اتّفاق افتاد فقط نتیجه اقدامات سرمایه داران آمریکایى نبود، خلأ اقتصادى این کشورهاى جدا و نامتحد بود که موجب هجوم سرمایه هاى آمریکایى گردید، و اگر مؤسسات ما نتوانند واقعاً اروپایى بمانند بیم آن است که ما جزئى از امپراطورى استعمارى آمریکا شویم»!!(1)

همان طور که مشاهده مى کنید «توئین بى» معتقد است که اگر کشورهاى اروپایى از جلمه «فرانسه و انگلستان» که هر کدام روزى وسیعترین مستعمرات را دارا بودند، از یک وحدت قابل ملاحظه برخوردار نباشند قدرت مقاومت در برابر دولتهاى نیرومندترى مانند آمریکا و شوروى را نخواهند داشت، و در آینده سرنوشتى همچون سرنوشت کشورهاى استعمار زده و عقب افتاده «آمریکاى لاتین پیدا خواهند نمود، و کشورهاى اروپایى که هر کدام خود پیشواى استعمار بودند، از نظر اقتصادى مستعمره کشورهاى نیرومندترى خواهند شد.

با این حال چگونه مى توان انتظار داشت که کشورهاى استعمار زده شرقى با ضعف بنیه اقتصادى که امروز وارث آن هستند بدون یکپارچگى و وحدت، در برابر غولهاى سیاست و اقتصاد جهان، عرض اندام کنند؟

کشورهاى شرقى اگر بخواهند بدون برخوردارى از یک نوع وحدت، هر کدام به تنهایى در چهار دیوارى کشور خودشان تنها با قدرت اقتصادى محدودشان، از طریق دامن زدن ه ناسیونالیسم هاى محلى، خود را از  چنگال اسارت قدرتهاى بزرگ آزاد کنند، گرفتار اشتباه بزرگى شده اند.

این امرى محال است، حتى براى کشورهاى پیشرفته صنعتى مانند «کشورهاى اروپایى»، و به همین دلیل مشاهده مى کنیم که آنها براى حفظ موجودیّت خود گرایش به وحدت را آغاز کرده اند و نخستین قدم آن تشکیل «بازار مشترک» و ایجاد یک واحد اقتصادى عظیم و نیرومند از شش کشور اروپایى است.

گر چه ایجاد یک وحدت کامل امروز در میان ممالک شرقى ممکن نیست، ولى با امکاناتى که براى ایجاد یک «وحدت نسبى» وجود دارد بسیارى از مشکلات بر طرف خواهد شد، زیرا با این که کشورهاى شرقى در وضع فعلى قادر به رقابت اقتصادى و تکنولوژى با دولتهاى بزرگ نیستند ولى امتیازاتى دارند که دست آنها را در مبارزات خود قوى و نیرومند مى سازد.

زیرا:

اوّلا: مجموع این کشورها، وسیعترین سرزمینهاى جهان را در اختیار دارند.

ثانیاً: مجموع جمعیت و ذخایر انسانى آنها بیش از هر کشور بزرگ جهان است.

ثالثاً: منابع حیاتى موجود در مجموع این کشورها بیش از هر کشور بزرگ دیگر است.

رابعاً: ریشه تمدّنها و فرهنگهاى کهن که جنبشهاى فکرى امروز از آن مایه مى گیرد در هیچ نقطه جهان به اندازه شرق نیست.

اشتباه دیگرى که ممکن است براى بعضى از «متفکّران شرق» پیش آید این است که تضاد و رقابت دولتهاى بزرگ فرصت بسیار مساعدى به دولتهاى کوچک شرق مى دهد که هر کدام با استفاده صحیح از این رقابت مى توانند موجودیت خود را حفظ کنند، و موانع ترقّى خود را از پیش بردارند.

ولى گویا دولتهاى بزرگ بهتر از ما این حقیقت را دریافته اند که ممکن است تضادها و رقابتهاى آنان به نفع دولتهاى کوچک تمام شود، و لذا مدّتى است به این فکر افتاده اند که به جاى رقابتهاى پردردسر، امتیازات بى سرو صدایى به یکدیگر بدهند و با هم کنار آیند، و بر سر مناطق نفوذ خود با هم مصالحه عادلانه اى کنند.

آثار این طرز تفکّر، در سیماى کشورهاى مختلف دنیا به خصوص شرق ـ به خوبى نمایان است!

بنابراین راهى جز این نیست که مقیاسهاى کوچک سیاسى و اقتصادى و فرهنگى و نظامى در شرق، به مقیاسهاى بزرگتر و وسیعترى که قادر به مقاومت در برابر فشار غولهاى عظیم بین المللى باشد تبدیل گردد، و ممالک شرقى با همکارى و همبستگى هر چه بیشتر در زمینه هاى مختلف، پایه یک نوع وحدت را در میان خود بریزند و بالاخره همه در برابر غرب متّحد گردند.

آرى نخستین گام را باید از این جا برداشت، به همین دلیل باید به جاى ناسیونالیسم هاى محلى که «ملیّت و وطن دوستى» را تنها در مرزهاى یک کشور کوچک یا یک نژاد مخصوص جستجو مى کند، ناسیونالیسم شرق جانشین گردد و مردم شرق سراسر مشرق زمین را وطن خود بدانند، و از آن دفاع کنند و در حمایت آن از هیچ نوع کوشش و فداکارى مضایقه ننمایند.

هیچ بعید نیست که سیاستهاى غربى در برانگیختن ناسیونالیستهاى محلى و جنبشهاى نژادى که باعث تجریه و از هم پاشیدگى شرق مى گردد سهیم باشند و به آن دامن بزنند.

باید این حقایق را دریافت و موضوع یکپارچگى شرق را در سر لوحه همه فعالیتهاى آزادى خواهانه قرار داد، و حتى در مدارس نیز به کودکان و جوانان این حقایق را آموخت. گر چه تاکنون قدمهایى در این زمینه برداشته شده و کنفرانسهایى مانند کنفراس «باندونک» که داراى اصالت شرقى خاصّى بود تشکیل گردید، و آثار عمیقى داشت، ولى باید توجّه داشت که در برابر آن هدف کلى بسیار کم و ناچیز مى باشد.

1. متن کامل این مصاحبه در روزنامه «آیندگان» شماره 20/ 4/ 47 نقل شده است.