تاریخ بشر نشان مى دهد که نفرت انگیزترین موضوعى که قیافه زندگى انسان را در گذشته تاریک و ننگین نموده و «شهد» زندگى را در کام او «شرنگ» ساخته همین مسأله جنگ و خونریزى بوده است.
قبایل و اقوام وحشى، و نیمه وحشى، به بهانه هاى کوچکى به جان هم مى افتادند، و زمین را از خون یکدیگر رنگین مى ساختند، صلح در میان آنها مفهومى نداشت و اگر هم چیزى شبیه به «صلح» داشتند در حقیقت مقدّمه اى براى آماده ساختن خود براى جنگ خونین دیگرى بود.
یک حال اضطراب و نگرانى دائمى بر سراسر زندگى آنها سایه افکنده بود، و اگر در محیط آنها آرایش جنگى دیده نمى شد این سکوت و خاموشى آرامش واقعى نبود، بلکه سکوتى مانند آرامش پیش از طوفان بود.
این بود خلاصه وضع زندگى بشر در آن ادوار تاریک.
امّا امروز یک نظر اجمالى به حوادثى که در همین قرن طلایى و پرافتخار اخیر، یعنى همین مدّت 68 سالى که از قرن بیستم مى گذرد کافى است که واقع را آن چنان که هست به ما نشان بدهد.
مى گویند پیشرفتهاى صنعتى بشر در این مدّت بزرگترین پیشرفت از آغاز تاریخ تاکنون است، ولى این را هم باید اضافه کرد: جنایاتى که در این مدّت کوتاه نیز از بشر سرزده شاید بیش از تمام جنایاتى است که در طول تاریخ پرماجراى بشر صورت گرفته است.
لویسل اسنایدر استاد تاریخ دانشگاه نیویورک در آغاز کتاب خود «جهان در قرن بیستم» چنین مى نویسد:
«جهان پر از وحشت و نفاق، وارد قرن بیستم شد، بحرانى ترین مسأله لاینحل آن روز خطر دائمى جنگ بود، نیروى اخلاق در میان ملل ضعیف بود و هیچ گونه سازمان بین المللى وجود نداشت که از عهده حل و فصل اختلافات میان ملل بر آید، پیشرفتهاى روز افزون علم تغییرات سریعى در زندگى داده بود، امّا سلاحهاى مخرب و خطرناکى هم به بار آورده بود، در راه تکمیل فنون علمى نیروى شدیدى به کار مى رفت ولى در حقیقت نیروى «تب» بود نه «تندرستى» ... بشر مهار کردن هر چیزى را آموخته بود جز مهار کردن وحشیگریهاى سرشت بشرى!»(1)
راه دور نرویم براى درک میزان انسانى بشر متمدّن این قرن، نگاهى به «سیاهه» خسارتهاى جنگ جهانى اوّل که در برابر جنگ جهانى دوّم بسیار کوچک و کم اهمیّت بود مى اندازیم. تاریخ معاصر ارقام سرسام آور و وحشتناک و تکان دهنده اى از خسارات این جنگ در اختیار ما مى گذارد که مطالعه آن بسیار غم انگیز و دردناک و در عین حال عبرت انگیز است.
نویسنده کتاب «جهان در قرن بیستم» درباره تلفات و خسارتهاى جنگ جهانى اوّل مطالبى مى نگارد که خلاصه آن چنین است:
تعداد کسانى که در این جنگ کشته شدند بالغ بر 9 میلیون نفر بود!
تعداد افرادى که ناقص و عاجز و از کار افتاده شدند بالغ بر 22 میلیون نفر.
تعداد مفقود الاثرها بالغ بر 5 میلیون نفر.
البتّه این مربوط به «تلفات میدان جنگ» است در حالى که تلفات فوق العاده درشهرها بیش از مجموع تلفات و زخمیهاى میدان جنگ تخمین زده شده است (روى این حساب شاید مجموع تلفات و افراد ناقص و از کار افتاده بالغ بر یکصد میلیون نفر شوند!)
مجموع هزینه این جنگ را چهار صد هزار میلیون دلار! برآورد کرده اند.
براى درک عظمت این مبلغ کافى است بدانیم: طبق محاسبه اى که به عمل آمده با آن مبلغ ممکن بود براى هر یک از خانواده هاى ممالک انگلستان، ایرلند، اسکاتلند، بلژیک، روسیه، آمریکا، آلمان، کانادا و استرالیا یک خانه آبرومند با مقدار کافى اثاث منزل تهیه نمود!! و نیز کافى بود که با این مبلغ تمام املاک و اراضى و ثروت تمام دو کشور فرانسه و انگلستان را خریدارى کرد!!»(2)
البتّه این رقم مربوط به خسارات مستقیم این جنگ است، شاید خسارات غیر مستقیمى که بر اثر از هم گسیختن اقتصاد این کشورها، و از بین رفتن ذخایر انسانى آنها به بار آمد به مراتب بیش از مقدار مزبور باشد.
هنگامى که میزان خسارت و تلفات این جنگ چهارساله را با جنگهاى قرون وسطى مانند جنگهاى دویست ساله صلیبى مقایسه مى کنیم به خوبى در مى یابیم که بشر متمدّن در این قرن مشعشع طلایى چگونه قوس صعودى توحش و بربریت را پیموده است.
زیرا جنگهاى مزبور با این که 50 برابر جنگ جهانى اوّل طول کشید میزان تلفات و خسارتهاى آن شاید به یک پنجاهم آن هم نرسید!
«گوستاولوبون» خاور شناس معروف فرانسوى مى گوید:
تلفاتى که مسیحیان در جنگ صلیبى براى گرفتن بیت المقدس دادند بالغ بر یک میلیون نفر مى شود.(3)
اگر به این رقم تلفات دیگرى که مسلمانان دادند نیز افزوده شود نتیجه آن تقریباً همان است که در بالا اشاره شد.
اکنون شما خودتان قضاوت کنید آیا توحش و بربریت در عصر ما قوس صعودى را پیموده است یا قوس نزولى؟!
و نیز قضاوت کنید تا چه اندازه این پیشرفت حیرت انگیز تکنیک و صنعت در عصر ما شایسته نام تمدّن است؟
و از مجموع اینها گامى به سوى شناسایى بیشتر ماهیت تمدّن غربى برداریم.
1. جهان در قرن بیستم، ص 3.
2. جهان در قرن بیستم، ص 40.
3. تاریخ تمدّن اسلام و عرب، ص 411.
