از پیدایش انسان در روى زمین مدّت زیادى نمى گذرد.
این مدّت را به چند صد هزار سال تا چند میلیون سال تخمین مى زنند.
این مدّت گر چه در برابر عمر زمین و پیدایش حیات در آن بسیار ناچیز است ولى در حد خود مدّت کمى نیست.
متأسفانه تحولاتى که در این مدّت در زندگى انسانها و قسمتهاى مختلف زمین روى داده نیز به طور وضوح بر ما روشن نیست.
اطلاعات نسبتاً روشن ما درباره انسان بیشتر مربوط به پنج، شش هزار سال اخیر است که «خط» اختراع شده و تاریخ مدونى (آنهم چه تاریخى؟!) از زندگى بشر به یادگار مانده است.
(این دوران را دوران تاریخ و پیش از آن را دوران قبل از تاریخ مى نامند).
اگر مجموع عمر انسان را در روى زمین برابر با «یک شبانه روز» فرض کنیم، تمام تاریخ دوران بشر از «چند دقیقه» تجاوز نخواهد کرد، و نسبت به همه عمر زمین از یک «ثانیه» هم کمتر است، و عمده اطلاعات ما مربوط به همین یک ثانیه مى باشد.
ولى در این میان، «خاکها» خدمت بزرگى به ما کرده اند، و گنجینه هاى گرانبهایى از دوران قبل از تاریخ، از آثار گوناگون زندگى گذشتگان، در دل خود نگاه داشته که مى تواند بسان یک نورافکن ضعیف، پرتو کم رنگى بر قسمت هاى تاریک زندگى نیاکان ما بیندازد، و حقایقى از وضع آنها را به ما نشان دهد.
دانشمندان با استفاده از این پرتو ضعیف توانسته اند دوران ما قبل از تاریخ را به چهار دوران ممتاز بر اساس ابزار و آلاتى که از آنها به دست آمده تقسیم کنند:
نخست «عصر حجر قدیم» است که اطلاعات انسان از نیروها و مواهب آفرینش بسیار کم بود، و تنها وسیله او براى ادامه حیات در صحنه پرغوغاى زندگى، تنها قطعات سنگهاى بى قواره اى بود که تا اندازه اى آن را به صورت سلاحهاى ساده درآورده بود.
در اواخر این دوران انسان به کشف مهمى نایل گشت که قیافه زندگى او را عوض کرد، و آن کشف «آتش» بود.
از این دوران که بگذریم به «عصر حجر جدید» مى رسیم. در این عصر، انسان ابزارهاى سنگى منظم و صاف و صیقلى به وجود آورد، و تغییرات فراوانى در قسمتهاى مختلف زندگى خود داد. عمر «عصر حجر جدید» خیلى کوتاه است، و شاید از ده ـ بیست هزارسال تجاوز نکند، در حالى که «عصر حجر قدیم» بیش از 90 درصد مجموع عمر بشر را روى زمین اشغال مى کند!
پس از این دوران «عصر برنز»یا «مفرغ» شروع مى گردد که انسان براى نخستین بار با فلزات و طریقه ذوب آنها آشنا مى شود و بالاخره «عصر آهن» که آخرین دوران قبل از تاریخ است با کشف فلز محکم و پر مقاومتى به نام آهن آغاز مى گردد، و قیافه زندگى انسان به کلى دگرگون مى شود و کم کم براى شروع دوران «تاریخ» خود آمادگى پیدا مى کند.
در این جا نکته قابل توجهى وجود دارد و آن این که: اعصار مزبور در تمام نقاط جهان همزمان با یکدیگر «شروع» و «پایان» نیافته اند، بلکه بعضى از نقاط جهان «عصر آهن» را طى مى کردند در حالى که همان زمان نقاط دیگرى «عصر حجر» را.
در این بین، بنا به گواهى مورّخان شرق و غرب هنگامى که بسیارى از نقاط مشرق زمین بعصر آهن رسیده بودند اروپاییها در عصر حجر زندگى مى کردند.
بد نیست این سخن را از زبان نویسندگان تاریخ تمدّن غرب بشنویم.
در کتابى که به نام «تاریخ تمدّن غرب و مبانى آن در شرق» زیر نظر سه تن از اساتید برجسته دانشگاههاى امریکا نوشته شده چنین مى خوانیم:
«اکنون این طور به نظر مى رسد که در بعضى از قسمتهاى آسیا انسان موقعى که به آخرین دوره ترتیب زمانى یعنى «عصر آهن» رسیده بود، مردمى که در اروپا زندگى مى کردند هنوز در «عصر حجر جدید» به سر مى برند، و مردم استرالیا تقریباً در «عصر حجر قدیم» بودند.
کاوشها و حفریاتى که در نقاط مختلف مشرق زمین به عمل آمده نیز این حقیقت را روشن مى کند که تمدن انسانى از شرق به غرب رفته است، زیرا قدمت آثار برجسته اى که از انسانهاى گذشته به یادگار مانده در هیچ یک از نقاط جهان به پاى آثارى که در شرق پیدا شده نمى رسد.
و از این بیان بخوبى نتیجه مى گیریم که شرقیها خیلى زودتر از غربیها مراحل ابتدایى تمدّن را پشت سر گذاشتند; و در حقیقت مشرق زمین گاهواره اصلى تمدّن انسانى بوده است.
این نخستین برگ تاریخ تمدّن بشرى در روى زمین مى باشد و در همین برگ تفوق و برترى آشکار تمدّن شرقى به چشم مى خورد.
این اوّلین درسى است که در این سلسله بحثها باید آموخت و از ابن به بعد نیز باید در پرتو تاریخهاى مستند، مسیر تمدّن انسانى را تعقیب کنیم و نقش شرق و غرب را در آن ارزیابى نماییم.
