مسأله 322- بعد از انجام اعمال سه گانه «منى» واجب است حاجى براى انجام باقى مانده اعمال حج به مکّه بازگردد و اعمال مکّه را که پنج چیز است انجام دهد و آنها عبارتند از:

1- «طواف حج» که آن را «طواف زیارت» نیز مى نامند.

2- «نماز طواف زیارت».

3- «سعى بین صفا و مروه».

4- «طواف نساء».

5- «نماز طواف نساء».

این پنج واجب را به همان کیفیّت که در عمره تمتّع بیان کردیم بدون هیچ تفاوت به جا مى آورد، مگر در نیّت که اینجا باید به نیّت طواف حج و نماز و سعى آن باشد یا به نیّت طواف نساء و نماز آن.

مسأله 323- حاجى مى تواند بعد از اعمال منى بلافاصله در روز عیدِ قربان به مکّه برود و اعمال بالا را در همان روز انجام دهد. و بهتر است که از روز یازدهم تأخیر نیندازد، و اگر تأخیر انداخت از روز سیزدهم نگذرد، ولى بعید نیست که تا آخر ذى الحجّه نیز بتواند این اعمال را انجام دهد، هرچند احتیاط مستحب عدم تأخیر از روز سیزدهم است.

مسأله 324- اعمال مکّه، یعنى طواف زیارت و نماز، و سعى، و طواف نساء، و نماز آن، را باید بعد از اعمال منى به جا آورد; ولى چند طایفه مى توانند قبل از رفتن به عرفات آنها را به جا آورند:

1- زنهایى که ترس دارند که هنگام برگشتن از منى گرفتار عادت ماهانه یا مسأله وضع حمل گردند و نتوانند بمانند تا پاک شوند.

2- بیمارانى که نتوانند در ازدحام جمعیّت طواف و سعى را به جا آورند.

3- پیرمردان یا پیرزنانى که از انجام این اعمال هنگام بازگشت از منى به خاطر زیادى جمعیّت عاجز باشند یا خوف خطر یا ضرر داشته باشند.

4- تمام کسانى که مى دانند بعد از مراجعت قادر به انجام این اعمال نیستند و یا فوق العاده به زحمت مى افتند. (و فرقى میان طواف نساء و طواف حج در این مسأله نیست.)

مسأله 325- در مواردى که این اعمال را مقدّم مى دارد احتیاط واجب آن است که محرم به احرام حج شود، سپس آنها را انجام دهد.

مسأله 326- اگر بیمار بعد از بازگشت از «منى» بهبودى یابد، یا زن پاک باشد، و توانایى بر طواف و سعى پیدا کنند، احتیاط واجب آن است که اعاده نمایند.

مسأله 327- طواف نساء بر مرد و زن و پیر و جوان و متأهّل و مجرّد و حتّى کودکان ممیّز و خنثى واجب است، و بدون آن زن بر مرد و مرد بر زن حلال نمى شود; بلکه احتیاط واجب آن است که اگر کودک غیر ممیّز را به حج آورند و محرم کنند ولىّ او همراه او طواف نساء را به جا آورد.

مسأله 328- در عمره حجّ تمتّع طواف نساء واجب نیست، ولى در حجّ تمتّع و عمره مفرده طواف نساء واجب است.

مسأله 329- هرگاه زنى طواف حج و طواف نساء را به جا نیاورده، گرفتار عادت ماهانه شود و پیش از پاک شدن ناچار به رفتن از مکّه باشد (مثل این که کاروان مهلت نمى دهد تا پاک شود) لازم است براى طواف حج و نماز آن نایب بگیرد، سپس خودش سعى را به جا آورد، و بعد براى طواف نساء و نماز آن نایب بگیرد. (همچنین کسان دیگرى که به خاطر بیمارى یا عذر دیگر قادر به انجام طواف و سعى نباشند باید نایب بگیرند.)

مسأله 330- طواف نساء را نمى توان بلافاصله بعد از طواف حج و قبل از سعى به جا آورد، بلکه باید بعد از اتمام سعى به جا آورده شود; ولى اگر از روى فراموشى یا ندانستن مسأله، آن را قبل از سعى به جا آورد صحیح است.

مسأله 331- با انجام اعمال سه گانه منى و اعمال مکّه آنچه در احرام براى حاجى حرام بود در سه مرحله حلال مى شود:

1- بعد از تراشیدن سر یا کوتاه کردن موى آن تمام آنچه حرام بود حلال مى شود; مگر بوى خوش و زن.

2- بعد از طواف زیارت و نماز طواف و سعى صفا و مروه بوى خوش حلال مى شود.

3- بعد از طواف نساء و نماز آن، زن نیز بر او حلال مى گردد.