مسأله 287- دومین واجب منى، قربانى است و از همه بهتر شتر و متوسط آن گاو و کمترین آن گوسفند است و تنها بر کسانى واجب است که حجّ تمتّع به جا مى آورند و بر غیر آنها واجب نیست.

مسأله 288- احتیاط واجب آن است که یک قربانى فقط براى یک نفر باشد، حتّى در حال ضرورت. و اگر چند نفر فقط قادر بر یک قربانى باشند احتیاط آن است که هم قربانى کنند و هم روزه اى را که بعداً اشاره خواهیم کرد به جا آورند. ولى در قربانیهاى مستحب که روز عید قربان انجام مى شود مانعى ندارد عدّه اى یک قربانى کنند هر چند هفتاد نفر باشند.

مسأله 289- بهتر است قربانى را روز عید ذبح کنند; ولى تأخیر آن تا روز سیزدهم نیز جایز است.

مسأله 290- اگر به خاطر عذرى و یا بدون عذر و از روى عمد قربانى را تأخیر انداخت واجب است تا آخر ذى الحجّه انجام دهد و اگر انجام نداد باید نائب بگیرد تا سال بعد در همان ایّام عید و در همانجا انجام دهد.

مسأله 291- حیوان قربانى باید شرایط زیر را داشته باشد، از نظر سن، شتر قربانى حدّاقل 5 سال تمام، و گاو 2 سال تمام و گوسفند یک سال تمام داشته باشد. (بنا بر احتیاط واجب.)

2- چشم آن سالم باشد و گوش آن بریده نباشد و دست و پاى آن نیز لنگ نباشد. (لنگى مختصر عیب ندارد) شاخ درونى آن شکسته نباشد. امّا اگر شاخ بیرونى شکسته باشد ضررى ندارد.

مسأله 292- هرگاه گوش حیوان را براى نشانه و علامت مقدارى چاک داده یا سوراخ کرده، یا کمى از آن بریده باشند ضررى ندارد.

مسأله 293- چنانچه نوعى از آن حیوانات در اصل خلقت بى شاخ یا بى دم یا بدون گوش باشد ضررى براى قربانى ندارد.

مسأله 294- حیوان خصىّ و اخته شده (حیوانى که تخم آن را کشیده باشند) براى قربانى جایز نیست; ولى اگر آن را کوبیده یا رگ آن را از کار انداخته باشند اشکالى ندارد.

مسأله 295- شرط سوم این است که آن حیوان لاغر نباشد، همین اندازه که مردم بگویند لاغر نیست، کافى است، بلکه اگر ظاهراً لاغر است ولى بر کلیه هاى آن مقدارى چربى وجود داشته باشد کفایت مى کند.

مسأله 296- بعید نیست قول فروشنده در مورد سنّ حیوان یا اخته نبودن و سایر امور پنهانى، که خریدار نمى تواند آن را تشخیص دهد، مقبول باشد.

مسأله 297- هرگاه حیوانى را که به ظاهر چاق است خریدارى کرد و بعد از ذبح کردن یا بعد از خریدن و پرداخت وجه و قبل از ذبح معلوم شد لاغر است، کافى است. همچنین اگر به گمان این که لاغر است خریدارى کرد و بعد معلوم شد چاق است کفایت مى کند، خواه قبل از ذبح باشد یا بعد از ذبح.

مسأله 298- هرگاه حیوانى را که به ظاهر ناقص نیست خریدارى کرد و بعد از ذبح و یا بعد از خریدارى و پرداخت پول فهمید که ناقص است آن حیوان کفایت مى کند، هرچند احتیاط مستحب آن است که به آن حیوان قناعت نکند.

مسأله 299- مستحبّ است قربانى را سه قسمت کند. یک سوم آن را براى خود بردارد و یک سوم را در راه خدا صدقه بدهد و یک سوم را به دوستان و مؤمنان هدیه نماید; ولى دادن بخشى از آن به فقرا واجب است; امّا خوردن چیزى از آن واجب نمى باشد.

مسأله 300- هرگاه در منى مستحقّینى نباشند مى توان گوشت قربانى را به خارج از منى و حتّى خارج از حجاز برد و به فقراى مسلمین رساند، امّا وکالت گرفتن از بعضى از مستحقّین و یا مؤمنین براى قبول کردن سهم فقرا و یا سهم هدیه مؤمنان و رها کردن در آنجا، هرچند مطابق احتیاط است، امّا واجب نیست. همانگونه که خوردن از آن نیز واجب نیست، هرچند موافق احتیاط است.

مسأله 301- لازم نیست تقسیم به سه قسمت، به طور مساوى باشد.

مسأله 302- احتیاط آن است که تا افراد نیازمند در منى پیدا شوند گوشت قربانى را از منى خارج نکنند و در صورتى که پیدا نشود، جایز است.

مسأله 303- گوشت قربانى را به همه فقراء مسلمین اعم از شیعه و اهل سنّت مى توان داد; ولى دادن به غیر مسلمانان و ناصبیها اشکال دارد.

مسأله 304- هرگاه تا موقع بازگشت از مراسم حج دسترسى به قربانى پیدا نکند، ولى پول قربانى داشته باشد آن را نزد شخص مطمئنّى مى گذارد که تا پایان ذى الحجّه گوسفندى خریدارى کرده و براى او قربانى کند اگر ممکن است در منى و اگر ممکن نیست در خود مکّه، و چنانچه تا پایان ذى الحجّه ممکن نشود باید در ذى الحجّه سال آینده قربانى کند و اگر شخص مطمئنّى در آنجا نیابد مى تواند در سال آینده از بعضى از حجّاج مطمئن خواهش کند که از طرف او خریدارى کرده، قربانى کند.

مسأله 305- احتیاط آن است که قربانى کننده، پوست حیوان قربانى و مانند آن را نفروشد و اگر براى استفاده خود نگهدارد، به اندازه پول آن به فقرا دهد.

مسأله 306- قربانى کردن در قربانگاههاى موجود کافى است، هرچند معروف این است که در حال حاضر همه آنها در خارج از محدوده منى است، و لازم نیست مخفیانه در گوشه اى از منى قربانى کنند یا براى روزهاى بعد بگذارند.

مسأله 307- مسلمانان باید کارى کنند که از گوشتهاى قربانى استفاده شود و از بین نرود و مجبور به دفن کردن یا سوزاندن آن نشوند، زیرا این کار اسراف است و حرام و مخالف دستورهاى اسلام است. و چنانچه مستحقّینى در منى یافت نشوند باید آن را به سایر کشورها برد و به فقرا و مؤمنان داد و چنانچه هزینه اى براى این کار لازم باشد باید حکومت اسلامى یا مردم آن را بپردازند.

مسأله 308- استفاده از وسایل ماشینى براى ذبح حیوانات مانعى ندارد; ولى شرایط شرعى ذبح، مانند رو به قبله بودن و بسم اللّه گفتن و غیر آن باید رعایت شود (چنان که در توضیح المسائل اشاره کرده ایم).

مسأله 309- چنانچه بعد از تلاش و کوشش لازم راهى براى استفاده از گوشتهاى قربانى پیدا نشود و مجبور به نابود کردن آنها شوند در این صورت باید موقّتاً از قربانى کردن در منى صرف نظر کرد و پول آن را کنار گذاشت تا هنگام بازگشت در محلّ خود قربانى کند و طبق دستور آن عمل نماید. و اگر مسؤولین سازمانهاى مورد اعتماد بپذیرند که قربانى را طبق آداب شیعه در آنجا ذبح کرده و گوشت آن را براى محرومین مناطق دیگر بفرستند، قربانى در منى اولویّت دارد.

مسأله 310- در فرض مسأله قبل باید قربانى را در باقیمانده ذى الحجّه انجام دهد و یا اگر بازگشت او به طول مى انجامد نائب بگیرد. و چنانچه در ماه ذى الحجّه آن سال موفّق نشد باید در ایّام عید قربان سال آینده انجام دهد.

مسأله 311- قربانى را مى توان شخصاً ذبح نمود یا به دیگرى نیابت داد و در هر صورت نیّت را خود حاجى مى کند و لازم نیست نائب دقیقاً شناخته شده باشد، بلکه شناخت او اجمالاً کافى است. و نیز لازم نیست ذبح کننده شیعه باشد، بلکه تمام کسانى که ذبیحه آنها پاک و حلال است مى توانند ذبح کنند; هرچند شیعه بودن بهتر است.

مسأله 312- لازم نیست وکیل نام کسى را که براى او قربانى مى کند بر زبان جارى سازد (هرچند نام بردن بهتر است) حتّى اگر از روى اشتباه نام شخص دیگرى را ببرد ضرر ندارد و براى موکّل اصلى واقع مى شود.