اکنون به بررسى مدارک اصلى و دست اوّل در مورد مسأله شفاعت مى پردازیم:
در قرآن درباره مسأله شفاعت (به همین عنوان) در حدود 30 مورد بحث شده است، البتّه بحثها و اشارات دیگرى به این مسأله، بدون این عنوان نیز دیده مى شود.
آیاتى که در قرآن پیرامون این مسأله بحث مى کند، در حقیقت به چند دسته تقسیم مى شود:
دسته اوّل: آیاتى است که به طور مطلق شفاعت را نفى مى کند; مانند:
«(أَنْفِقُواْ مِمَّا رَزَقْناکُمْ مِنْ قَبْلِ أَن یَأْتِىَ یَوْمٌ لاَ بَیْعٌ فِیهِ وَ لاَ خُلَّةٌ وَ لاَ شَفَاعَةٌ); در راه خدا انفاق کنید پیش از آن که روزى بیاید که در آن تجارت (و ثروت) و دوستى و شفاعت سودى ندارد.»
و نیز:
«(وَ لاَ یُقْبَلُ مِنْهَا شَفاعَةٌ); شفاعتى از او پذیرفته نیست.»
در این آیات راههاى متصوّر براى نجات مجرمان غیر از ایمان و عمل صالح، چه از طریق پرداختن عوض مادّى، یا پیوند و سابقه دوستى، و یا مسأله شفاعت نفى شده است و در مورد بعضى از مجرمان مى گوید:
«(فَمَا تَنْفَعُهُمْ شَفَاعَةُ الشّافِعِینَ); از این رو شفاعت شفاعت کنندگان به حال آنها سودى نمى بخشد».
دسته دوّم: آیاتى است که شفیع را تنها و منحصر به خدا معرّفى مى کند; مانند:
«(مَا لَکُمْ مِنْ دُونِهِ مِنْ وَلِىٍّ وَ لاَ شَفِیع); هیچ سرپرست و شفاعت کننده اى جز او براى شما نیست».
و نیز:
«(قُل لِلَّهِ الشَّفاعَةُ جَمِیعاً); همه شفاعتها مخصوص خداست».
دسته سوّم: آیاتى است که شفاعت را مشروط به اذن و فرمان خدا مى کند; مانند:
«(مَنْ ذَا الَّذِى یَشْفَعُ عِنْدَهُ إِلاَّ بِإِذْنِهِ); چه کسى نزد او شفاعت مى کند مگر به اجازه او؟».
و نیز:
«(وَ لاَ تَنْفَعُ الشَّفَاعَةُ عِندَهُ إِلاَّ لِمَنْ اَذِنَ لَهُ); هیچ شفاعتى نزد او جز براى کسانى که اجازه داده سودى ندارد».
دسته چهارم: آیاتى است که شرایطى براى شفاعت شونده بیان کرده است، گاهى این شرط را رضایت و خشنودى خدا معرّفى مى کند; مانند:
«(وَ لاَ یَشْفَعُونَ إِلاَّ لِمَنِ ارْتَضى); و آنها شفاعت نمى کنند مگر براى کسى که خدا از او خشنود است».
طبق این آیه شفاعت شفیعان فقط شامل حال کسانى مى شود که به مقام «ارتضاء» یعنى رضایت و پذیرفته شدن در پیشگاه خداوند رسیده اند.
و گاهى شرط آن را گرفتن عهد و پیمان در نزد خدا (ایمان و توحید و به رسمیّت شناختن پیامبران الهى) معرّفى مى کند; مانند:
«(لاَ یَمْلِکُونَ الشِّفَاعَةَ إِلاَّ مَنِ اتَّخَذَ عِندَ الرَّحْمانِ عَهْداً); آنها هرگز مالک شفاعت نیستند مگر کسى که نزد خداوند رحمان عهد و پیمانى دارد».
و زمانى صلاحیّت شفاعت شدن را از بعضى از مجرمان سلب مى کند; مانند سلب شفاعت از ظالمان در آیه زیر:
«(مَا لِلظَّالِمیِنَ مِنْ حَمِیم وَ لاَ شَفِیع یُطَاعُ); و براى ستمکاران دوستى وجود ندارد و نه شفاعت کننده اى که شفاعتش پذیرفته شود».
و به این ترتیب داشتن عهد و پیمان الهى یعنى ایمان، و رسیدن به مقام خشنودى پروردگار و پذیرفته شدن از ناحیه او و پرهیز از گناهانى هم چون ظلم و ستم، جزو شرایط حتمى شفاعت است.
