کلمه شفاعت از ریشه «شَفْع» به معناى «جفت» و «ضَمُّ الشئ الى مِثْلِه» مى باشد و نقطه مقابل آن «وتر» به معناى تک و تنهاست، سپس به ضمیمه شدن فرد برتر و قویتر براى کمک به فرد ضعیف تر اطلاق گردیده است.
این لفظ در عرف و شرع به دو معناى متفاوت گفته مى شود:
الف) شفاعت در لسان عامّه به این گفته مى شود که شخص شفیع از موقعیّت، شخصیّت و نفوذ خود استفاده کرده و نظر شخص صاحب قدرتى را در مورد مجازات زیردستان خود عوض کند; گاهى با استفاده از نفوذ خود و ملاحظه اى یا وحشتى که از نفوذ او دارند، و زمانى با پیش کشیدن مسائل عاطفى و تحت تأثیر قرار دادن عواطف طرف، و زمان دیگرى با تغییر دادن مبانى فکرى او درباره گناه مجرم و استحقاق او، و مانند اینها...
به طور خلاصه شفاعت در این جا هیچ گونه دگرگونى در روحیّات و فکر مجرم یا متّهم به جرم ایجاد نمى کند و تمام تأثیرها و دگرگونیها مربوط به شخصى است که شفاعت نزد او مى شود.
این نوع شفاعت در بحثهاى مذهبى به هیچ وجه معنا ندارد، زیرا نه خداوند اشتباه مى کند که بتوان نظر او را عوض کرد و نه عواطفى به این معنا که در انسان است وجود دارد که بتوان آن را برانگیخت، و نه از نفوذ کسى ملاحظه کرده و وحشتى دارد و نه پاداش و کیفر او بر محورى غیر از عدالت دور مى زند.
ب) مفهوم دیگر شفاعت آن است که در منابع مذهبى وارد شده و آن بر محور دگرگونى و تغییر موضع «شفاعت شونده» دور مى زند، یعنى شخص شفاعت شونده موجباتى فراهم مى سازد که از یک وضع نامطلوب و در خور کیفر بیرون آمده و به وسیله ارتباط با شفیع، خود را در وضع مطلوبى قرار دهد که شایسته و مستحقّ بخشودگى گردد، و همان طور که خواهیم دید ایمان به این نوع شفاعت در واقع یک مکتب عالى تربیت و وسیله اصلاح افراد گناهکار و آلوده، و بیدارى و آگاهى آنها است.
و خواهیم دید که تمام ایرادها، خرده گیریها و حمله ها، همه متوجّه تفسیر اوّل براى شفاعت مى شود، نه مفهوم دوّم که یک معناى منطقى، معقول و سازنده است.
این بود تفسیر اجمالى شفاعت در دو شکل «تخدیرى» و «سازنده».
شفاعت در عالم تکوین:
آنچه در مورد شفاعت به تفسیر صحیح و منطقى آن گفتیم، در جهان تکوین و آفرینش «علاوه بر عالم تشریع» نیز فراوان دیده مى شود، نیروهاى قوى تر این جهان به نیروهاى ضعیف تر ضمیمه شده و آنها را در مسیر هدفهاى سازنده پیش مى برند، آفتاب مى تابد، باران مى بارد و بذرها را در دل زمین آماده مى سازد تا استعدادهاى درونى خود را به کار گیرند و نخستین جوانه حیات را بیرون بفرستند، زندانِ پوست دانه را بشکافند و از ظلمتکده خاک سر برآورده، به سوى آسمان که از آن نیرو دریافت داشته اند پیش بروند. این صحنه ها در حقیقت نوعى شفاعت تکوینى در رستاخیز زندگى و حیات است و اگر با اقتباس از این الگو نوعى از شفاعت در صحنه تشریع قائل شویم، راه مستقیمى را پیش گرفته ایم که توضیح آن را بزودى خواهیم خواند.
