بررسى دقیق در روایات اسلامى نشان مى دهد که گاهى در یک زمان معیّن همانند دوران خفقان بار معاویه و به طور کلّى بنى امیّه و بنى عبّاس، جمعى از یاران ائمّه، سدّ تقیّه را در هم مى شکستند و در برابر مظالم آنها به پاخاسته و از مکتب على(علیه السلام)با وسایل مختلف دفاع مى کردند، در حالى که بعضى دیگر روش تقیّه را انتخاب نموده و ساکت مى ماندند.
در این جا این سؤال پیش مى آید که آیا روش دسته اوّل همانند «ابوذر» و «حُجر بن عدى» و یارانش، و «میثم تمّار» و «رشید هجرى» و «زید» و یارانش، و «سعید بن جبیر» و «عبد اللّه بن عفیف ازدى» و «عبد اللّه یقطر» صحیح بوده است و یا روش جمعى دیگر از صحابه و یاران پیشوایان اسلام همانند «سلمان» و «مقداد» و «کمیل بن زیاد» و «عمّار یاسر»؟ در حالى که نمى توانیم هیچ یک از این دو دسته را بر خطا بدانیم چرا که مدارک زنده اى بر فضیلت هر دو دسته و آگاهى و اطّلاعشان از مکتب اسلام داریم.
پاسخ این سؤال چیزى جز این نیست که «شرایط»، «ظروف» و «شخصیّتها» باهم متفاوت است; کسانى بوده اند که شاید توانایى جسمى و یا استعداد روحى کافى و یا موقعیّت خاصّ اجتماعى براى ایستادن در برابر این طوفانها را نداشتند و یا اگر مى ایستادند و نابود مى شدند، مرگشان موجى ایجاد نمى کرد، ولى به عکس کسانى بودند که به خاطر قدرت منطق، جرأت کافى در عمل و نفوذ فوق العاده اجتماعى، توانایى کافى براى چنین مبارزه هایى را داشته اند و یا با مرگ و شهادت آنها موجى عظیم به وجود مى آمد که در بیدار ساختن و آگاه کردن مردم اثر کافى داشت، بدیهى است برنامه و مسئولیّت این دسته از دسته اوّل جدا بوده است.
مثلا درباره «حجر بن عدى» و شش یا ده نفر دیگرى که با او در سرزمینى نزدیک شام به نام «مرج عذراء» به دست عمّال معاویه شربت شهادت نوشیدند و حاضر نشدند کلمه اى دایر بر بیزارى از مکتب على(علیه السلام)بر زبان جارى کنند، مى خوانیم که شهادت آنها چنان موجى در سراسر عراق، حجاز و مناطق اسلامى ایجاد کرد که دستگاه معاویه به وحشت افتاد. امام حسین(علیه السلام)در نامه اى که در آن اعمال ننگین معاویه را بر مى شمارد به او چنین خطاب مى کند:
«أَلَسْتَ قَاتِلَ حُجْرِ بنِ عَدِى أخَا کَنْدة وَ المُصَلِّینَ العَابِدِین الَّذِینَ کَانُوا یَنْکُرُونَ الظُّلْمَ وَ یَسْتَغْظِمُونَ البِدَعَ وَ لاَ یَخَافُونَ فِى اللّهِ لَوْمَةَ لاَئِم; آیا تو قاتل حجر بن عدى و نمازگزاران و عبادت کنندگانى که بر ضدّ ظالم قیام کردند و با بدعتها مبارزه نمودند و از هیچ ملامت کننده اى نهراسیدند، نبودى؟!».
حتّى در کتاب «اعلام الورى» مى خوانیم:
هنگامى که معاویه براى دیدار عایشه به منزل او آمد، عایشه به شدّت به او اعتراض کرد و شهادت «حِجر» و یارانش را که در برابر ظلم و ستم دستگاه بنى امیّه به پا خواسته بودند مورد ملامت قرار داده و گفت: از پیامبر(صلى الله علیه وآله) شنیدم که مى فرمود:
«سَیُقْتِلُ بِعَذْرَاءَ اُنَاسٌ یَغْضِبُ اللّهُ لَهُمْ وَ أهْلَ السَّمَاءِ; در آینده در سرزمینى به نام «عذرا» مردمى به قتل مى رسند که خداوند و اهل آسمانها از قتل آنها خشمگین مى شوند».
گرچه درباره این مسأله مهم (تقیّه) هنوز مباحث دیگرى ناگفته باقیمانده، ولى براى روشن ساختن هدفى که در تعقیب آن هستیم همین اندازه کافى به نظر مى رسد.
