سؤال 813 ـ موقوفه اى براى افطارىِ ماه مبارک رمضان وقف شده است. با توجّه به این که در این ایّام پخت و پز مشکل، و در آمد موقوفه جوابگوى افطارى نیست، آیا مى توان برنج و گوشت را به صورت خام بین اشخاص ضعیف و مستحقّ تقسیم کرد؟

جواب: در صورتى که پخت و پز ممکن باشد، مقدّم است. اگر ممکن نبود، به صورت خام مانعى ندارد.

سؤال 814 ـ اگر شخصى زمین موقوفه اى را از متولّى اجاره نماید، سپس چاه آبى در آن زمین حفر نماید. آیا مستأجر مى تواند از آب زمین موقوفه به صورت مجانى استفاده نماید، یا باید براى آب هم اجاره بپردازد؟

جواب: چنانچه اجاره فقط براى زراعت بوده، حفر چاه و برداشت آب احتیاج به اجاره دیگرى دارد. مگر این که در عرف محلّ اجاره زمین، همراه با اجاره حفر چاه و برداشت آب باشد.

سؤال 815 ـ با توجّه به توضیحات ارائه شده، لطفاً به سؤالات زیر پاسخ دهید:

1ـ موضوع، وقف اولاد ذکور بَطْناً بَعْدَ بَطْن وَ نَسْلا بَعْدَ نَسْل است.

2ـ موقوف علیهم در بطن فعلى، ده نفر مى باشند.

3ـ متولّى موقوفه «اسنّ و ارشد» اولاد ذکور است.

4ـ مورد وقف عبارتست از: 36 ساعت آب و 24 قطعه زمین.

5ـ آنچه مورد سؤال است فقط زمینهاست; نه آب، آن هم زمینهایى که داخل محدوده مسکونى فعلى واقع شده، و قابلیّت کشت و زرع ندارد، و یا کشت و زرع آن با حَرَج همراه است، و یا باعث نارضایتى ساکنین اطراف مى شود.

6ـ در متن وقفنامه تصریح شده که: «متولّى آنچه لازمه سعى و ضبط و نسق املاک مزبور بوده، به عمل آورد.»

7ـ از طرف دیگر تأکید شده که اعیان موقوفه مزبور را نخرند و نفروشند و موادّ رهن و وثیقه دین نسازند.

حال سؤالاتى به شرح زیر مطرح است:

الف) در چنین مواردى که موقوف علیهم متعدّد بوده، و مقلّد چند مرجع مى باشند، تکلیف متولّى در اجراى احکام اختلافى وقف چیست؟

جواب: متولّى باید طبق فتواى مرجع تقلیدش عمل کند.

ب) اگر در بین موقوف علیهم فرد جامع دو وصف «اسنّ و ارشد» وجود نداشته باشد، آیا متولّى فرد اسنّ است، یا فرد ارشد، یا هر دو با هم؟

جواب: احتیاط این است که با نظر هر دو، کارها انجام شود.

ج) صفات اصلى براى صدق «ارشد بودن» به ترتیب اولویّت چیست؟ آیا مفهوم «رشد» نسبت به موارد و موضوعات مختلف، داراى قیود اضافه ترى مى باشد؟ مثلا در مورد سؤال، آیا خبره بودن در امر کشت و زرع را مى توان در مفهوم رشد دخالت داد؟

جواب: ارشد در این گونه موارد، آگاه تر در مدیریّت امور اقتصادى و اداره امر موقوفه است.

د) آیا مى توان گفت که واقف، مورد مصرف زمینهاى مذکور را منحصر در «کشت و زرع» کرده است؟ آیا از عبارت «آنچه لازمه سعى و ضبط و نسق املاک مزبور بوده» استفاده نمى شود که غیر از کشت و زرع، سایر مصارف صحیح شرعى و عرفى، مخصوصاً اگر درآمد بیشترى داشته باشد، و اصل زمینها، یا عوض آنها باقى بماند، اشکال ندارد؟

جواب: مادام که زراعت در آن ملک مقرون به صرفه است تقدّم دارد. و اگر از این نظر مسلوب المنفعه یا منافعش بسیار کم شود، مى توان آن را براى امور دیگر مانند خانه سازى و مانند آن اجاره داد.

سؤال 816 ـ صیغه وقف خانه اى مشروط به این که واقف عند الاحتیاج، حق استرداد عین را داشته باشد، جارى گردید. واقف پیش از وقف، مدّت سى سال خانه را اجاره داده، و براى خود خیار فسخ قرار داده است، و باید در پایان سى سال، آن را تحویل موقوف علیه دهد. در حال حاضر 12 سال به پایان سى سال اجاره باقى مانده، و از طرفى، خانه در طرح توسعه اطراف حرم حضرت معصومه سلام اللّه علیها قرار گرفته، و در آستانه تخریب مى باشد. لطفاً بفرمایید:

1ـ آیا با پولى که شهردارى بابت تخریت عین موقوفه پرداخت مى کند، باید خانه دیگرى تهیّه و بعد از پایان سى سال، در اختیار موقوف علیه قرار داد؟

2ـ آیا اجاره مدّت باقى مانده به وارث مى رسد؟

جواب: وقف مزبور اشکال دارد، و آن مال مانند سایر اموال آن میّت، در میان ورثه تقسیم مى شود. و مال الإجاره باقیمانده مدّت نیز تعلّق به ورثه دارد.

سؤال 817 ـ شخصى خانه اش را وقف مسجد نموده، مشروط بر این که خودش تا آخر عمر در آن ساکن باشد، و اگر فرزندى از او به وجود آمد، او هم در همین خانه ساکن باشد. و معلوم نیست چه زمانى این خانه به تصرّف مسجد در خواهد آمد.

با توجّه به این مطلب بفرمایید:

1ـ آیا این وقف صحیح است؟

جواب: آرى این وقف صحیح است، و باید مطابق آن عمل کرد.

2ـ آیا مى توان از اموال آن مسجد خرج این خانه کرد؟

جواب: هنگامى که خانه در اختیار مسجد قرار گرفت، مى توان از درآمد مسجد خرج آن کرد.

3ـ آیا بعد از فوت واقف این خانه متعلّق به مسجد خواهد بود، یا مربوط به ورثه مى باشد؟

جواب: بعد از فوت واقف و فرزندش، خانه براى همیشه متعلّق به مسجد مى شود.

سؤال 818 ـ گرفتن قرآنهاى ممهور به مهر وقف از مسؤولین عربستان سعودى چگونه است؟

جواب: هرگاه خودشان آگاهانه به افراد اهدا کنند، مانعى ندارد.

سؤال 819 ـ تکلیف کسانى که مقدارى از پرده کعبه را به عنوان تبرّک کنده اند، چیست؟

جواب: کار خلافى کرده اند; ولى فعلا تکلیف خاصّى ندارند.

سؤال 820 ـ وجوهى جهت خرید وسائل صوتى و مانند آن، براى مسجد جمع آورى شده است. بعد از خرید وسایل مذکور، عدّه اى مى گویند: «قصد ما این بوده که این وسایل منحصر به مسجد نباشد، بلکه از آن وسایل در اعیاد مذهبى و عزادارى در خارج مسجد نیز استفاده کنند.» و عدّه اى مى گویند: «ما پول را فقط جهت خرید وسائل صوتى به عنوان وقف براى مسجد داده ایم.» حال کدام جهت مقدّم است؟

جواب: با توجّه به این که گروهى نظرشان وقف خاصّ بوده، باید طبق وقف خاصّ با آن رفتار کرد.

سؤال 821 ـ شخصى باغى را وقف نموده، تا با درآمد آن هم جلسه روضه خوانى برگزار شود، و هم به نام اباعبدالله(علیه السلام) اطعام گردد. لکن درآمد باغ به اندازه هر دو مورد نیست. چگونه باید عمل کرد؟

جواب: اگر ممکن است، مجلس کوچکتر و اطعام محدودترى انجام دهند تا هر دو حاصل شود. و اگر ممکن نیست، به آن چیزى عمل کنند که اوّل ذکر شده است.

سؤال 822 ـ شرکت سهامى خاصّى طبق ضوابط کشور تشکیل، و پس از مدّتى سهام آن شرکت ـ که تعدادى از آن متعلّق به یک مؤسّسه عمومى بوده ـ بدون داشتن اموال متعلّق سهام، توسط کلیّه سهامداران مربوطه، و طبق اساسنامه و موازین قانونى مربوطه «وقف عام» شده، و عین موقوفه (سهام مزبور) به تصرّف وقف (قبض متولّى) داده شده است. پس از فعّالیّتهاى مشروع اقتصادى، اینک شرکت موقوفه داراى اموالى اعمّ از منقول و غیر منقول مى باشد. با توجّه به این که عدّه اى معتقدند وقف سهام باطل بوده، و اصولا وقف محقّق نشده، و کلیّه اموال به دست آمده باید به سهامداران سابق بازگردد، لطفاً نظر شرعى خویش را راجع به صحّت یا بطلان وقف سهام اعلام فرمایید.

جواب: در صورتى که شرکتى داراى سهامى باشد، و این سهام به صورت اموالى مانند کارخانه، ساختمان و امثال آن بوده باشد، وقف آن سهام مانعى ندارد. و بعد از حصول وقف، بازگرداندن آن میسّر نیست; حتّى وقف سهم مشاع در اموال هم مانعى ندارد.

سؤال 823 ـ فقهاى بزرگوار در تعریف وقف فرموده اند: «حِفْظُ الْعَیْنِ وَ تَسْبیلُ الْمَنْفَعَةِ» با توجّه به این که امروزه در اثر تحوّلات اساسى در اقتصاد کشور، پول رایج مملکت داراى جایگاه خاصّ خود مى باشد، و چه بسا بسیارى از اشخاص مایلند بخشى از دارایى خود را براى منظور خیرى وقف کنند، خواهشمند است راجع به سؤالات ذیل اعلام نظر فرمایید:

آیا وقف وجه نقد، که در حساب سپرده بانک قرار گیرد، و منافع آن در چارچوب بانکدارى اسلامى صرف اجراى نظر واقف شود جایز است؟

جواب: با توجّه به اشکالى که فقها در وقف وجه نقد دارند، احتیاط آن است که در این گونه موارد از وصیّت استفاده شود. یعنى شخص در حال حیاتش مبلغى را به بانک یا صندوق قرض الحسنه بسپارد، و وصیّت کند بعد از وفات آن را به همین صورت به جریان اندازند. (منوط به این که بیش از ثلث اموال نباشد، یا اگر بیش از ثلث اموال اوست، اجازه ورثه را در حال حیات بگیرد.)

سؤال 824 ـ شخصى باغى را وقف کرده، و اکنون درختان آن به عللى خشکیده است. آیا زمین آن باغ جزء وقف حساب مى شود؟ آیا واجب است به جاى درختان خشکیده، درخت جدید کاشته شود؟

جواب: در صورتى که باغ را وقف کرده زمین آن هم وقف است، و باید از آن زمین به صورت باغ، یا مسکن استفاده شود، و در آمد سالانه آن در مورد وقف مصرف گردد.

سؤال 825 ـ آیا وقف لقطه جایز است؟

جواب: در صورتى که یابنده آن طبق شرایط شرعى آن را تملّک کند، هرگونه تصرّفى از جمله وقف عام یا خاص جایز است.

سؤال 826 ـ آیا مى توان زمینهایى را که دیگران آباد کرده اند، وقف کرد؟

جواب: بدون اذن و رضایت کسانى که آن را آباد کرده اند، هیچ گونه تصرّفى در آن جایز نیست.

سؤال 827 ـ آیا متولّیان موقوفات مى توانند اموال موقوفه را براى روضه خوانى صرف نمایند؟ در صورتى که روضه خوان نسبت به صحّت و سقم حدیث یا روضه بى توجّه باشد چه حکمى دارد؟

جواب: باید خطبایى دعوت کنند که منبر آنها مشروع باشد.

سؤال 828 ـ شخصى قطعه زمینى را بدون این که مقیّد به «نَسْلا بَعْدَ نَسْل» کند، بر اولاد ذکور خود وقف نموده است. اوّلا: چنین وقفى چه صورت دارد؟

جواب: این در واقع عمرى است، نه وقف. و تنها شامل نسل اوّل مى شود، و سپس به ورثه او باز مى گردد.

ثانیاً: اگر اوّلین فرزند واقف سه فرزند، و دوّمى دو فرزند، و سوّمى یک فرزند داشته باشد، آیا سهم اولاد همان سهم پدرانشان مى باشد، یا اینکه بین فرزندان بالسّویه تقسیم مى شود؟ مثلا در فرض فوق اولادِ اولاد، که جمعاً 6 نفر هستند، هر کدام سهم مساوى مى برند، یا سهم پدرانشان بین آنها تقسیم مى شود؟

جواب: طبق آنچه در بالا سؤال کرده اید، وقف فقط بر اولاد ذکور بوده است. و امّا در طبقه بعد طبق قانون ارث میان همه ورثه تقسیم مى شود.

سؤال 829 ـ زمینى به کسى هبه شده، آیا هبه کننده مى تواند آن زمین را بدون اذن هبه گیرنده وقف خاص کند؟ اگر وقف عام نماید چه حکمى خواهد داشت؟

جواب: در صورتى که هبه کرده و تحویل داده، ملک موهوب له مى شود. ولى اگر موهوب له از خویشاوندان او نباشد، و هبه معوّضه نیز نباشد، مى تواند آن را باز پس گیرد، و وقف کند.

سؤال 830 ـ ماشینى وقف امور خیریّه شده است. چنان چه سفرى طولانى براى راننده اى که روى آن کار مى کند، و نیازهاى آن مرکز را برآورده مى سازد پیش آید، آیا مى تواند از آن وسیله استفاده نماید؟

جواب: استفاده شخصى از آن وسیله جایز نیست.

سؤال 831 ـ راههاى جلوگیرى از موقوفه خوارى را بیان نمایید.

جواب: بهترین راه بالا بردن سطح فرهنگ عمومى از نظر مذهبى، و گماردن افراد امین بر موقوفات است.

سؤال 832 ـ در شهر ما، مجالس جشن عروسى، ختنه سورى و بعضى از مجالس شخصى دیگر، که مع الأسف در بسیارى از آن مجالس کارهاى خلاف زیر صورت مى گیرد، در حسینیّه برگزار مى شود:

1ـ افرادى حضور پیدا مى کنند که لحظاتى قبل از ورود شرب خمر نموده اند!

2ـ براى گرفتن فیلم، دامادها با کفش روى فرشهاى هیأت راه رفته، و به این وسیله حرمت اهل بیت عصمت و طهارت را هتک مى نمایند.

3ـ تا اواخر شب، و بعضاً روزها، صداى صدها زن و مرد به ویژه جوانها و وسایط نقلیّه آنها آسایش را از همسایه ها سلب مى کند.

امور مذکور باعث شده که همسایه ها یکى بعد از دیگرى منازل شخصى خود را فروخته، و بعضاً به لحاظ آلودگى صوتى، به دستگاه ائمّه اطهار(علیهم السلام) بد بین شوند. لذا نظر حضرتعالى را در مورد استفاده هاى مذکور از بیوت ائمّه اطهار(علیهم السلام)خواستاریم.

جواب: برگزارى مجالس گناه و آلوده به معصیت در هیچ مکانى جایز نیست; و در مکانهاى منسوب به اهل بیت گناه مضاعفى دارد، و باید از آن نهى کنید، و اگر هیئت أمنا با این کارها موافقت کنند باید معزول شوند. و امّا استفاده هاى مشروع شخصى از وسائل هیأت تنها در صورتى جایز است که واقفین به هنگام وقف آن را وقف عام کرده باشند. مزاحمت براى همسایگان در هیچ صورت جایز نمى باشد.

سؤال 833 ـ عدّه اى از معتمدین محل، زمینى را از سازمان زمین شهرى براى حسینیّه گرفته اند. امّا نه سند آن به نام خورده، و نه از آن سازمان پیگیرى شده است. حال اگر کسى، یا کسانى، پیگیرى نمایند و این زمین را به عنوان حسینیّه به نام خود نمایند، ولى مورد استفاده دیگرى مانند کتابخانه، یا باشگاه ورزشى، یا کلوپ، یا سینما، و مانند آن قرار دهند چه حکمى دارد؟

جواب: باید آن را در همان راه به کار گیرند که توافق بر آن شده است.

سؤال 834 ـ شخصى در سال 1362 زمینى را به شکل زیر وقف کرده است: «اگر این زمین را ساختند، به عنوان مسجد باشد، و اگر آن را نساختند، همچنان متعلّق به خودم باشد.» آیا وقف به این شکل صحیح است؟ در هر صورت، آیا مى توان زمین مذکور را فروخت، و در جاى دیگر زمینى براى مسجد خرید؟

جواب: این گونه وقف اشکال دارد، و مى تواند از آن صرف نظر کند، ولى چنانچه موافقت کند از آن به نحوى براى مسجد در آن جا یا جاى دیگر استفاده شود بهتر است.

سؤال 835 ـ استفاده از امکانات مسجد، اعمّ از ظروف آشپزخانه و مانند آن، در مراسم ختم افراد (چه در داخل مسجد و چه در بیرون مسجد) چه حکمى دارد؟

جواب: جایز نیست; مگر این که نظر واقفین عامّ بوده باشد، یا عرف محلّ چنین اقتضا کند.

جواب: چنانچه این کار عمدى نبوده باید سند اجاره تنظیم کنند، و وجه آن را صرف تعمیرات مسجد نمایند.

سؤال 837 ـ اموات مؤمنین طىّ سالیان متمادى در قطعه زمینى، بدون اعتراض از طرف کسى دفن شده اند. آیا این کار حکم وقف بر قبرستان را دارد؟

جواب: در صورتى که مالک آن زمین صریحاً اجازه دفن به عنوان وقف نداده، حکم وقف را ندارد.

سؤال 838 ـ آیا مى توان زمینى را که وقف خاصّ یک آبادى یا شهرک است، و در آن قبرستان بوده، تخریب کرد، و دوباره براى ساخت و سازهاى شخصى استفاده نمود؟

جواب: در صورتى که وقف براى دفن اموات باشد نمى توان آنرا تغییر داد; مگر این که دفن اموات در آن ممکن نباشد. در این صورت مى توان براى کارهاى خیر از آن استفاده کرد; مانند مسجد و مدرسه و درمانگاه.

سؤال 839 ـ آستان مقدّس محمد هلال بن على(علیه السلام) در آران کاشان، مانند امامزادگان سطح کشور، به صورت هیات اُمنایى اداره مى شود. هیأت أمناى این امامزاده از ابتدا جهت ساخت و ساز و تأمین مخارج آستانه اقدام به فروش زمینهاى اطراف نموده، و اهالى با حاصل دسترنج قالى بافى ـ کشاورزى و کارگرى خود اقدام به خرید قسمتى از زمینهاى مذکور جهت قبر بر اساس نیاز خود کرده اند، و در آن زمان به جاى رسید قبور، فقط قبض نذورات تحویل خریداران مى شد. در حال حاضر که طرح گسترش و نوسازى و بازسازى آستانه در حال اجرا مى باشد، هیأت امنا بدون در نظر گرفتن رضایت صاحبان قبور، اقدام به فروش مجدّد تعدادى قبور از پیش فروخته شده، به متقاضیان جدید نموده است. و وقتى با اعتراض صاحبان اصلى روبرو شده، در جواب اظهار مى دارند که آستانه هزینه هایى دارد، و جهت تأمین مخارج مذکور بایستى این قبور فروخته شود، علاوه بر این که معاملات قبلى اعتبارى ندارد. با توجّه به مطالب فوق لطفاً به سؤالات زیر پاسخ دهید:

1ـ حکم فروش قبور به متقاضیان جدید بدون رضایت صاحبان اصلى چیست؟

2ـ حکم استفاده از مبالغ بدست آمده (از فروش این گونه قبرها) جهت ساخت و ساز و مصارف دیگر در آستانه چیست؟

3ـ در صورتى که صاحبان اصلى قبور رضایت نداشته باشند، نماز در صحن این آستانه چه حکمى دارد؟

4ـ حکم مردگانى که در این قبور تازه خریدارى شده از طرف صاحبان جدید خاکسپارى مى شوند چیست؟

5ـ آیا صرف ادّعاى هیأت امنا مبنى بر این که مى توان از قبور در چند طبقه استفاده کرد، (در حالى که در زمان فروش اوّلیه محدودیّت طبقات وجود نداشته است،) مى تواند دلیل شرعى براى اخذ تعدادى از قبور خریداران قبلى باشد؟

جواب 1 تا آخر: خرید و فروش وقف جایز نیست، ولى اگر قبلا پولى در برابر اباحه دفن گرفته اند، نمى توانند چیزى بر آن بیفزایند.

سؤال 840 ـ شایع است که فلان قطعه زمین وقف زردشتى است، و طبق اظهار نظر یکى از آگاهان زردشتى ها خیرخواهى زمین را وقف نموده تا هر سال در روز خاصّى مردم را دعوت کنند، و موبد مراسم مذهبى را انجام دهد، و به کلیّه زردشتیان آن محل ناهار دهند. آیا چنین وقفى معتبر است؟

جواب: وقف مزبور به شرحى که نوشته اید اشکالى ندارد; مشروط بر این که تبلیغات ضدّ اسلامى نکنند.