سؤال 471ـ با عنایت به اهمیّت ورزش از دیدگاه اسلام، و توسعه اماکن و فضاهاى ورزشى و فرهنگى، و به منظور پیشگیرى از تهاجم و شبیخون دشمن، و با توجّه به این که ورزش و حرکات جسمانى موجب نشاط جسمى و روحى انسان، و مقدّمه تحصیل سلامتى و حفظ و تداوم آن در جامعه اسلامى است، خواهشمند است نظریّه شرعى خود را نسبت به راه اندازى ورزش بیلیارد اعلام نمایید.

جواب: هرگاه بازى مذکور از عنوان آلت قمار خارج شده باشد، و در نزد توده مردم به عنوان یک سرگرمى یا ورزش شناخته شود، بازى با آن بدون برد و باخت مالى اشکالى ندارد. در غیر این صورت جایز نیست.

سؤال 472ـ در اثر کمبود امکانات تفریحى و سرگرمى، با در اختیار داشتن یک دست ورق (پاسور) براى سرگرم کردن و گذاردن وقت، خود را مشغول کرده ایم. امّا
این اوراق توسّط بازرسى کارخانه توقیف، و ما متّهم به قمار بازى شده ایم. با توجّه به کمبود امکانات و گذراندن وقت به صورت کسل کننده، لطفاً نظر خود را راجع به این مسأله بیان فرمایید: آیا این کار از نظر شرعى حرام است؟ و در صورت حرام بودن، آیا این کار شرعاً تعزیر دارد؟

جواب: مانند جواب سؤال قبل است.

سؤال 473ـ مراجع بزرگوار در رساله هاى خود پیرامون «ورزش ها» چنین بیان داشته اند: «هر گاه بازى یا ورزشى، از آلت قمار بودن خارج شده باشد، اشکال ندارد.» سؤال حقیر این است که: ملاک خروج از آلت قمار بودن چیست؟

1ـ آیا ملاک همه مردم دنیا هستند، یا اکثریّت مردم؟

2ـ آیا ملاک همه مردم مسلمان هستند، یا اکثریّت مسلمانان، یا کشور ایران؟

3ـ آیا نباید احدى در این دنیا با وسیله مذکور، قمار کند، یا ملاک چیز دیگرى است؟

جواب: ملاک این است که در منطقه اى که با آن بازى مى کنند مردم به عنوان یک آلت قمار به آن نگاه نکنند، بلکه آن را یکى از انواع ورزش بشمارند.

سؤال 474ـ مسابقاتى براى رشد و شکوفایى مردم در زمینه آشنایى بیشتر آنان با زندگى ائمّه اطهار(علیهم السلام) و احکام شرعیّه برگزار مى شود:

الف) چنین مسابقاتى از نظر شرعى چه حکمى دارد؟

ب) اگر براى کمک به مخارج مسابقه، با رضایت شرکت کنندگان وجهى از آنها دریافت شود، حکم آن چیست؟

ج) اهداى جوایز جهت ایجاد رقابت فرهنگى بین مردم از وجوه پرداختى توسّط شرکت کنندگان در مسابقه، چه حکمى دارد؟

د) در صورتى که به شرکت کنندگان اعلام شود، در آمد احتمالى مسابقه صرف کارهاى فرهنگى فلان مرکز مى شود، آیا صرف آن در کارهاى مذکور اشکالى دارد؟

سؤال 475ـ شرکتى ایرانى به نام.... به عنوان «طرح پیوند و همکارى» اقدام به عضوگیرى مى کند هر عضو موظّف است مثلا مبلغ 1300 تومان به حساب شرکت و 4 نفر از اشخاصى که در لیست 7 نفره ارسالى شرکت قرار دارند واریز نماید. (هر نفر 200 تومان و 500 تومان به حساب شرکت) بعد از واریز مبلغ فوق، ایشان جزء گردونه 7 نفره قرار مى گیرد و نفر هفتم از گردونه خارج مى شود، و به همین ترتیب گردونه با گرفتن عضوهاى جدید مى چرخد، تا این که ایشان، که نفر اوّل بوده، نفر هفتم شود. و از گردونه خارج گردد. آنها مدّعى هستند که در این مرحله 543/823 نفر هر کدام مبلغ 200 تومان به حساب آن شخص واریز مى کنند، که مجموعاً مبلغ 000/400/681/1 تومان به حسابش واریز مى گردد، که همه این مبلغ از طرف عضوهاى جدید به حسابش واریز شده است. آیا این کار از نظر شرعى جایز است؟ حکم این شرکت چیست؟ اگر به حساب خیریّه و حمایت از مستمندان باشد، چگونه است؟

جواب: این کار نوعى کلاهبردارى و شبیه قمار است، و حرام مى باشد.

سؤال 476ـ برگه هایى به نام ارمغان بهزیستى از طرف یک سازمان دولتى به مبلغ معیّنى به مردم فروخته مى شود، و در برخى از آنها سؤال یا سؤالاتى مطرح شده است. کسانى که پاسخ صحیح بدهند، به قرعه کشى راه پیدا مى کنند، و به اشخاصى که قرعه به نام آنها اصابت کند، جوایزى مى دهند. در آمد این برگه ها طبق اظهار مسؤولین امر، صرف امور خیریّه مى گردد. خریداران این برگه ها سه دسته اند:

1ـ کسانى که فقط براى شرکت در امور خیریّه این برگه ها را مى خرند.

2ـ اشخاصى که فقط براى شرکت در قرعه کشى در این مسابقه شرکت مى کنند.

3ـ افرادى که چه قرعه به نامشان درآید و چه درنیاید، تفاوتى براى آنها نمى کند.

لطفاً حکم فروشنده، دست اندرکاران، و خریداران را بیان فرمایید.

در ضمن برگه هاى دیگرى را همین شرکت براى کمک به سیل زدگان به مبلغ 1000 تومان مى فروشد، و در بین تمام خریداران قرعه کشى مى کند. با این تفاوت که دیگر سؤالى مطرح نشده، بلکه تمامى کسانى که بخرند مى توانند در قرعه کشى شرکت کنند. حکم این برگه ها چیست؟

جواب: همه اینها از قبیل بخت آزمایى هاى سابق است، و شرعاً اشکال دارد; مگر این که همه افراد از قبیل گروه اوّل باشند; یعنى فقط به نیّت کمک برگه ها را خریدارى کنند. ولى مى دانیم همه افراد چنین نیستند; بلکه بسیارى براى شرکت در قرعه کشى برگه ها را مى خرند، و اگر بدانند که آنها را در قرعه کشى شرکت نداده اند، راضى نیستند. و صَرف درآمد آن در امور خیریّه، ماهیّت مسأله را تغییر نمى دهد، و طرح سؤال نیز تأثیرى در حلّ این مشکل ندارد. امید است براى کمک به نیازمندان راههایى انتخاب شود که با احکام شرعى، که مصلحت جامعه در آن است، سازگار باشد.

سؤال 477ـ اخیراً طرح اقتصادى مشکوکى، که ظاهراً از کشورهاى اروپایى اقتباس شده، با مجوّز رسمى از سوى دولت در برخى از نقاط کشور اجرا مى شود. طرح مذکور بدین شکل است:

شخصى که قصد شرکت در این طرح را دارد برگه اى دریافت مى دارد، که در پشت این برگه نام هفت نفر با مشخّصات کامل و شماره حساب بانکى آنها، به همراه شماره حساب بانکى مجریان طرح درج شده است. گیرنده برگه براى شرکت در این طرح باید مبلغ پانصد تومان به حساب مجریان طرح و 200 تومان به حساب نفراتى که در پشت برگه آمده واریز کند و سپس برگه فوق را به همراه قبض رسید بانکى وجوهى که واریز کرده، به آدرس دفتر طرح مذکور ارسال کند. پس از مدّتى از سوى آن دفتر هفت برگه دیگر براى او ارسال مى شود که نام خود او در ردیف اوّل پشت برگه است. او موظّف است برگه هاى مذکور را بین هفت عضو فعّال و پرکار توزیع کند، و دریافت کنندگان برگه ها، نیز به ترتیب فوق عمل مى کنند، و این جریان به همین شکل ادامه پیدا مى کند. آنها مدّعى هستند در نهایت به هر شرکت کننده مبلغ 000/400/681/1 ریال خواهد رسید، و ده درصد وجوهى که به حساب دفتر طرح ریخته مى شود صرف امور خیریّه مى گردد. لطفاً نظر مبارک خویش را در مورد این مسأله بیان فرمایید.

جواب: این گونه فعالیّت هاى کاذب اقتصادى شرعاً جایز نیست، و نوعى کلاهبردارى زشت غربى است، و از نظر شریعت مقدّسه قابل تعقیب است، زیرا پولهاى کلانى که به بعضى از افراد داده مى شود، نه از طریق تولید به دست آمده و نه تجارت، بلکه اموال دیگران را با فریب گرفته، و قسمتى را به نفع شرکت و قسمتى را به مشترکین، و براى حفظ ظاهر احتمالا قسمتى را به کارهاى خیر اختصاص مى دهند. این شگردهاى اقتصادى از خارج آمده، و امیدواریم دست اندرکاران توجّه پیدا کنند، و فریب این گونه مسائل را نخورند. بر حکومت محترم اسلامى نیز لازم است که در این مسأله دخالت کند، و جلوى این فعالیّت هاى اقتصادى ناسالم را بگیرد; زیرا در پایان که مشترکان و طلبکاران زیاد خواهند شد، و برنامه ها عملا متوقّف مى شود، و چیزى دستگیر عدّه زیاى از مشترکین نخواهد شد، ممکن است منجر به یک سر و صداى اجتماعى شود. مردم عزیر ما نیز باید هوشیار باشند، و در دام این گونه کارها نیافتند.

سؤال 478ـ صندوق قرض الحسنه اى، با شرایط زیر و با هدف پرداخت وام 700 هزار تومانى به افراد، تأسیس شده است.

1ـ متقاضى بایستى براى ثبت نام اوّلیّه مبلغ سه هزار تومان به عنوان کار مزد به صندوق بپردازد.

2ـ هر متقاضى باید سه نفر دیگر را که نیازمند وام هستند معرّفى کند، و آنها نیز هر کدام مبلغ سه هزار تومان به عنوان کارمزد به صندوق بپردازند.

3ـ این روند بایستى همچنان ادامه پیدا کند تا متقاضى اوّل به ردیف هفتم ارتقایابد. در آن صورت وى مى تواند براى دریافت وام اقدام نماید.

4ـ یاد آورى مى شود صندوق قرض الحسنه به جز کارمزد یاد شده هیچ گونه بهره و سودى از دریافت کنندگان وام اخذ نمى کند.

عملیّات اقتصادى مذکور از نظر شرعى چه حکمى دارد؟

جواب: این کار در واقع شبیه به نوعى قمار و لا تار پیچیده است، و ریشه آن متأسّفانه از غرب مى باشد، و نتیجه آن این است که در مرحله اوّل بیش از شش میلیون تومان کارمزد دریافت مى شود، و هفتصد هزار تومان وام داده مى شود، که آن هم به کیسه مؤسّسه برمى گردد! کارمزد عبارتست از حق الزّحمه عادلانه کسانى که در آن مؤسّسه کارى انجام مى دهند، که به مقدار کارشان باید به آنها مزدى داد. و نام کارمزد بر شش میلیون تومان گذاشتن در یک مرحله نوعى فریب است. و حتماً شما عزیزان مایل نیستید آلوده این مسأله غیر مشروع شوید.

سؤال 479ـ به دنبال ترویج طرح «ارمغان بهزیستى» و امثال آن توسّط صدا و سیما و برخى از مطبوعات، طرحهاى مشابهى در بعضى شهرها و مراکز استانها نیز به اجرا در آمده است، که مجریان آن، هدف از جمع آورى وجوه مردم را تأسیس مراکز قرآنى و خیریّه اعلام مى کنند. اخیراً طرح جدیدى تحت عنوان «طرح ملّى با قیات الصالحات» در یکى از استانها شروع به کار کرده، که بیست میلیون تومان جایزه براى خریداران برگه هاى منتشر شده از طریق این طرح در نظر گرفته است. نظر شما راجع به این گونه فعالیّتها چیست؟

جواب: همه اینها حرام، و شبیه بلیطهاى بخت آزمایى است. و گذاردن نامهاى مقدّس بر آن، نه تنها از اشکال آن نمى کاهد، بلکه بیشتر مى کند. و على رغم ظاهر فریبنده اى که دارد، مفاسد زیادى بر آن مترتّب مى گردد.

سؤال 480ـ این جانب و عدّه اى از دوستان که در شرکتى به نام «گُلدکوئیست» سرمایه گذارى کرده ایم، شنیدیم جنابعالى کار این شرکت را حرام دانسته اید. بدین وسیله خواستیم توضیحاتى، که از اساسى ترین مطالب در مورد این کار است، و براى جنابعالى نگفته اند، به شرح زیر به اطّلاع جنابعالى برسانیم:

تجارت شبکه اى کارى است که افراد از طریق شبکه اینترنت به خرید مى پردازند، و تمام اجناس حتّى اجناس خوراکى نیز از این طریق خرید و فروش مى شود. مسأله مهم این جاست که این شرکت ها، حتّى شرکت هاى موادّ غذایى، امتیازاتى براى مشتریان در نظر مى گیرند، تا افراد از آنها خرید نمایند، و این مطلب را یک شهروند اروپایى یا آمریکایى به صراحت تصدیق مى نماید. شرکت Goldquest، هم یکى از همین شرکت هاى تجارى است که براى بالا بردن فروش خود علاوه بر فروش آزاد، به مشتریان این امکان را مى دهد که از شرکت به صورت قسطى نیز خرید کنند. مطلبى که در توضیحات افراد جا افتاده این است: هنگامى که وارد سایت شرکت شوید از شما سؤال مى شود، شما قصد دارید تنها سکّه طلا بخرید، یا علاوه بر خرید، قصد شرکت در کار بازاریابى را نیز دارید؟ و حتّى شخص مى تواند نام خود را بنویسد، و یک ماه بعد پول به حساب بریزد. نحوه به حساب ریختن پول از طریق کارت هاى اعتبارى است، که کاملا معتبر و بدون کلاهبردارى مى باشد، واین کارت ها زمانى جاى پول نقد را خواهد گرفت. بنابراین، کسى که نمى خواهد بازاریابى کند، یک خرید کامل انجام مى دهد، و در حقیقت چون یکى از روش هاى زمان تورّم این است که پول نقد را به طلا تبدیل کنیم، پس این راه یک راه کاملا عاقلانه به نظر مى رسد. و چنین شخصى که خرید کامل انجام داده سکّه طلایش را دریافت مى کند، و اگر یک نفر را هم معرّفى نکند هیچ تأثیرى در خرید او ندارد. پس مسأله اى را که خدمت جنابعالى گفته بودند که تا اشخاصى را معرّفى نکنید به شما پول نمى دهند، و طلا را دریافت نمى کنید، مخصوص زمانى است که شخص خودش علاقه مند است که براى شرکت بازاریابى کند. در این صورت نیم بها خرید مى کند، و بقیّه پول طلا را با بازاریابى و سهیم شدن در سود شرکت پرداخت مى کند. اگر قسمتى که باعث حرام شدن این تجارت مى شود قسمت معرّفى کردن اشخاص است، بنابراین کار بازاریابى نیز که افراد زیادى در حال حاضر به آن اشتغال دارند یک امر حرام و خارج از حکم شرع محسوب مى شود، و اگر این قسمت که تا افرادى را معرّفى نکنیم به ما وجهى پرداخت نشود باعث حرام شدن کار شرکت گلدکوئیست است باید عرض کنیم شرکت پس از 6 ماه، اگر کسى نتوانست افراد را معرّفى کند، به اندازه همان مقدار پول که پرداخت شده سکه یا طلایى را براى وى مى فرستد، که قطعاً تا به این لحظه این مطلب براى شما گفته نشده بود. بنابراین اگر کسى نخواست دیگرى را معرّفى کند، بطور کامل خرید مى کند و تمام پول طلا را مى پردازد، و حتّى در یک قسمت از سیستم مى تواند نام و شماره خودش را مخفى کند، تا هیچ کس حتّى اسم او را هم نداند. اجناسى را که این شرکت بفروش مى رساند، چند خصوصیّت بارز دارد که باعث مى شود قیمت آن زیاد و حتّى از ارزش وزنى اش بیشتر گردد! از جمله این که اوّلا روى آن یک شکل ضرب شده. و ثانیاً توسّط یک دولت پشتوانه مالى شده. و ثالثاً عیار آن 24 است. رابعاً موارد ضرب آنها مُد روز است. که خصوصیّت آخر باعث مى شود وقتى سکّه تمام شد کسانى که علاقه مند به داشتن این نوع سکّه هستند این سکه را از ما بخرند، و قیمت آن چند برابر مى شود. و گمان نمى کنم که در این سود نیز مسأله حرامى وجود داشته باشد، چون یک تجارت است و قیمت ها هم از طرف خود شرکت تعیین مى شود، و چیزى است که اتفاق افتاده، و اکثر دوستان سکّه ها یا طلاهایى را خریدارى کرده اند که گران شده، و سود دوّمى نصیب آنها شده است. برخى مى گویند: «چون انسان سریع به پول هنگفتى مى رسد، پس بدون تلاش است و حرام.» باید عرض کنم: «این کار آن قدر نیاز به تلاش دارد، و به قدرى پرمشقّت است که گاه حتّى وقت خواب و خوراک را هم مى گیرد!». با توجّه به توضیحات بالا، لطفاً نظرتان را بیان فرمایید.

جواب: مشکل اصلى در این جا دو چیز است، که ما کاملا به آن توجّه داریم، و دلیل حرمت این کار همین دو چیز است: اوّل این که سکّه ها به قیمت واقعى بازار فروخته نمى شود، بلکه دو یا سه برابر قیمت واقعى فروخته مى شود، که قسمتى از این مبلغ اضافه، نصیب آن شرکت و قسمتى نصیب ردیفهاى اوّل مى شود، و ردیفهاى آخر به یقین گرفتار زیان مى شوند. در واقع قسمت اضافى شبیه نوعى لا تار است، و مشمول آیه شریفه «لا تَأْکُلُوا اَمْوالَکُمْ بَیْنَکُمْ بالْباطِلِ» مى باشد، و مسائلى از قبیل نقش سکّه، و وضع آینده آن، پوشش هاى کاذبى است که به این کار خلاف داده مى شود. دیگر این که، کسانى که در گردش این معاملات قرار مى گیرند، نه صنعتى دارند، و نه کشاورزى، و نه تجارب مثبتى. پولهاى کلانى که به جیب ردیفهاى اوّل یا آن شرکت مى ریزد از کجاست؟ اگر واقعاً از این طُرُق بتوان ثروتمند شد، خوب است همه کارها را رها کنند، و دنبال این برنامه هاى کاذب بیفتند! و در یک کلمه، این کار شبیه لاتار و بخت آزمایى و قمار است و درآمدش مشروع نیست. و تاکنون دهها نوع آن را براى ما نوشته اند و توضیح خواسته اند، و ما به همه جواب منفى داده ایم. شما مى توانید پول خود را از آن مؤسّسه باز پس بگیرید، و سزاوار افراد با ایمانى امثال شما نیست که آلوده این کار شوید.

سؤال 481ـ عدّه اى از جوانان یک هیأت تصمیم گرفته اند که هر یک هزار تومان قربة الى اللله بدهند، و به قید قرعه از میان کسانى که پول داده اند یک نفر را به نیابت از کلّ هیأت به کربلا بفرستند. این کار چه حکمى دارد؟

جواب: هرگاه به قصد قربت باشد، نه به قصد قرعه کشى، اشکالى ندارد.

سؤال 482ـ مؤسّسه اى بر اساس وظیفه اى که بر عهده دارد، در جهت تدوین برنامه هاى علمى، آموزشى و تربیتى قرآن کریم، و همچنین ایجاد و گسترش کانون هاى حفظ، قرائت، تجوید، مفاهیم، تفسیر و معارف اهل بیت عصمت و طهارت(علیهما السلام)، برگزارى مسابقات قرآنى و فرهنگى، و شناساندن چهره هاى قرآنى ومفاخر ایران اسلامى، و برقرارى ارتباط با مراکز علمى قرآنى داخل و خارج، و طرّاحى و برگزارى دوره هاى کوتاه مدّت قرآنى، و تأسیس و اداره کتابخانه هاى تخصّصى و تحقیقاتى، و قبول هدایا و اعطاى جوایز به اشخاص، فعالیّت شاخصى در علوم معارف قرآنى در سطح کشور دارد. مؤسّسه مذکور در این راستا قصد برگزارى طرحى با مشخّصات ذیل را دارد:

1ـ تهیّه اوراقى محتوى سؤال وجواب علوم قرآنى، و پیام هاى اهل بیت عصمت و طهارت(علیهم السلام).

2ـ درج شماره اى بر روى اوراق جهت قرعه کشى.

3ـ اهداى جوایز نقدى و غیر نقدى، و سفر زیارتى به سوریه و عتبات عالیات.

برگزارى این گونه مسابقات به این نحو است که علاقه مندان مبلغى به عنوان حقّ شرکت در مسابقه پرداخته، و پس از کسر هزینه هاى اجرایى و برگزارى مسابقات، بر اساس اولویّت یا قرعه، جوایزى اهدا، و ما بقى صرف فعالیّتهاى فوق الذّکر مى گردد. نظر مبارک در مورد چنین مسابقه اى چیست؟

جواب: هرگاه وجهى که گرفته مى شود در برابر خدماتى باشد که آن مؤسّسه جهت تعلیم قرآن مجید انجام مى دهد، دادن جوائز به شرکت کنندگان در قرعه کشى مانعى ندارد، و در غیر این صورت جایز نیست.

سؤال 483ـ دامنه فعالیّتهاى انجمن حمایت از زندانیان در خصوص خانواده هاى زندانیان بسیار گسترده، و شامل تعلیم، تربیت، اصلاح و ارشاد، نگهدارى و سرپرستى، کمک به مسکن و اجاره ماهیانه، لوازم معیشت، بهداشت و درمان، مراقبت بعد از خروج، ایجاد اشتغال و تهیّه فرصتهاى شغلى یا کمک مالى، ترغیب و تشویق به فعالیّت هاى فرهنگى و مانند آن مى باشد. لکن به لحاظ ضعف بنیه مالى قادر به انجام رسالت خویش نمى باشد.

به استناد مفاد اساسنامه و آیین نامه، مبنى بر جذب کمک هاى مردمى، اعم از نقدى و غیر نقدى، فعالیّت هاى عام المنفعه، خیریّه و اقتصادى، انجمن مجاز است به منظور سر و سامان بخشیدن به امور معیشتى و رفع معضلات این خانواده ها، که حجم وسیعى را در سطح کشور در برمى گیرد، تحت عنوان جذب کمکهاى مردمى مبادرت به فروش اوراق بهادارى به نام «امید آوران ابتسام» به افراد خیّر و نیکوکار نماید، و بخشى از وجوه حاصل از فروش اوراق را با اذن خریداران آن صرف اهداى جوایز به قید قرعه بین خریداران جهت ترغیب و تشویق افراد به این امر خیر نماید. این امر مستلزم کسب مجوّز شرعى است. نظر حضرتعالى در این مورد چیست؟

جواب: هرگاه کمکها به طور کامل صرف امور خیر شود مانعى ندارد; ولى چنانچه بخشى از آن به صورت جایزه و قرعه کشى درآید، و انگیزه شرکت افراد دراین امور گردد اشکال دارد.