سؤال 592ـ شریک این جانب چند ماه قبل به من مراجعه کرد و یک برگ چک به مبلغ معیّنى ارائه داد، و خواهش کرد که به وسیله یکى از دوستان، آن را به وجه نقد تبدیل کنم. من از دوست دیگرم، که کاسب بازار است، خواهش کردم که این کار را انجام دهد. او چک را گرفت و پول داد. چندى بعد نامبرده به بانک مراجعه کرد، و چون وجهى در حساب مربوطه نبود، چک برگشت خورد. به شریکم مراجعه نموده، و از وى گله کردم، او گفت: «چک را بدهید، تا پول را تأمین کنم» دوستم چک را از روى اعتماد به من داد. من نیز از روى اعتماد و جوانمردى، چک را به شریکم دادم. قرار شدتا ظهر آن روز پول را بدهد. ولى نه تنها پول را نداد، بلکه وقتى کار به شکایت رسید، گفت: «من پول را دادم، و چک را گرفتم» ولى بعد اقرار کرد که پولى نداده، و دروغ گفته است. شرعاً چه کسى بدهکار این پول است؟
جواب: هرگاه وساطت شما به معناى ضمانت بوده، هم شما مسؤولید و هم شریک شما. و اگر مجرّد وساطت بوده نه ضمانت، شریک شما ضامن است. و اگر دوست بازارى شما با آن شریک آشنایى نداشته، و به اعتبار شما پول داده، مفهوم اقدام شما ضمانت او است.
سؤال 593ـ شرکتى در تاریخ 11/11/75 نسبت به انعقاد قرارداد فروش اقساطى یک ساله با بانک اقدام مى نماید، و طبق مقرّراتِ عملیّاتِ بانکىِ بدون ربا، رعایت مقرّرات شرعى و عقود اسلامى در اعطاى تسهیلات بانکى الزامى بوده است. براساس قرارداد، شرکت مى بایست الیاف پلى پروپپلین خریدارى نماید، و در قبال عقد مشارکت و معاملات نقد و نسیه، الیاف مورد نظر را براى تولید به مصرف برساند.
پس از گذشت مدّتى مشخّص گردید که قرارداد غیر واقعى بوده، و با اخذ یک فقره فاکتور صورى به عنوان خرید الیاف مزبور، از بانک وام دریافت نموده اند، و صادر کننده فاکتور نیز صریحاً اعلام نموده که معامله فسخ، و در همان تاریخ مبلغ مربوطه عودت داده شده است، یعنى در حقیقت الیافى در بین نبوده است.
از جناب عالى در خواست دارد نظر خود را در این باره اعلام فرمایید که: آیا ضمانت چنین معامله اى که سبب آن تحقّق نیافته، پا برجاست؟
جواب: این معامله باطل بوده، و باید وجوه مزبور به بانک بازگردد، و ضمانت اگر در مقابل اصل پول بوده، باید به آن عمل شود. و اگر در برابر سود بوده، با عدم تحقّق معامله ضمانت معنایى ندارد، و سودى تعلّق نمى گیرد.
سؤال 594ـ شخصى با میوه فروشى در طىّ خرید و فروش میوه و تره بار آشنا مى شود. بعد از مدّتى، میوه فروش به آن شخص مى گوید: «تازه ازدواج کرده، و براى دریافت وام ازدواج ضامنى نیاز دارم. و هیچ آشنایى ندارم» شخص اوّل، که آشنایى کاملى از آن میوه فروش نداشته، و صرفاً به خاطر این که دلش براى او سوخته، میوه فروش را نزد معلّمى، که از آن بانک حقوق مى گرفته و آشنایى دورى با او داشته، مى برد. و او را به عنوان برادر خانم خود معرّفى کرده، و آن معلّم ضامن او مى شود.
میوه فروش وام را گرفته و متأسّفانه اقساط آن را پرداخت نمى کند. بدین جهت بانک اقساط را از حقوق ضامن برداشته است. اکنون ضامن، از شخصى که میوه فروش را معرّفى کرده اقساط مذکور را مطالبه مى کند. لطفاً در این مورد به دو سؤال زیر پاسخ دهید:
1ـ آیا شخص معرّف در قبال اقساطى که آن جوان پرداخت نکرده، و بانک از حقوق آن معلّم برداشته، ضامن است؟
جواب: شخص معرّف ضامن است.
2ـ با توجّه به این که آقاى معلّم از میوه فروش مدارک کافى براى این که از طریق قانون حقّ خود را بگیرد دارد، آیا سزاوار است به شخص معرّف، که فقط از روى خامى و بى تجربگى این کار را کرده، فشار بیاورد و پول خود را طلب کند؟
جواب 2: گاهى افراد بى تجربه به خاطر بى اطّلاعى کار دست خودشان مى دهند، و این مورد از آن موارد است، و شرعاً مسؤل است.
سؤال 595ـ مشترى چکهایى را به بایع مى پردازد، که صادر کننده آن شخص ثالثى است. در صورت عدم تبدیل چکها به وجه نقد (به لحاظ عدم موجودى) آیا بایع حقّ رجوع به مشترى را دارد، یا این که با قبول چک شخص ثالث، ذمّه مشترى برىء و ضمان به ذمّه صاحب چک (شخص ثالث) منتقل مى شود؟ آیا بین موردى که شخص ثالث چک مذکور را بابت بدهى خود به مشترى داده، و جایى که صرفاً به عنوان امانت، یا تضمین، تحویل او داده تفاوتى وجود دارد؟
جواب: چک حواله اى بیش نیست، و ذمّه خریدار تا چک وصول نشود، مدیون فروشنده است; مگر این که فروشنده در حین معامله بپذیرد که ذمّه ثالث را به جاى ذمّه خریدار قبول کند.
