سؤال 553ـ هرگاه شخصى با دیگرى قرار دادى شفاهى به شرح زیر منعقد سازد:
«این تحقیق را انجام بده، ساعتى 150 تومان مى پردازم، و منظور از تحقیق، بازنویسى مطالب، دسته بندى، طبقه بندى جدید، با تکمیل و اصلاحات مى باشد.»
طرفین مى پذیرند که جهت رفع ابهامات، مرتّب جلسه بگذارند. محقّق پس از چند ماه کار، لیست کارى بیش از هزار ساعت ارائه مى دهد، در حالى که سفارش دهنده کار مدّعى است، کار آن طور که او خواسته صورت نگرفته، و قرار داد به صورت کامل اجرا نشده است. لطفاً بفرمایید:
1ـ کار فرما چقدر بدهکار است؟
جواب: در صورتى که برخلاف شرایط تصریح شده در عقد، یا مبنىٌ علیه العقد، عمل شده باشد، اجرة المثل به او تعلّق مى گیرد; مشروط بر این که بیش از اجرة المسمّى نباشد. ولى اگر در مقدار ساعات اختلاف دارند، اجیر باید با دلیل شرعى، مقدار ساعت را ثابت کند. مگر آن که طبق قرارداد، تعیین مقدار به او واگذار شده باشد.
2ـ حقوق معنوى کار در قرارداد ذکر نشده است. آیا نام محقّق به عنوان همکار باید همراه با نام صاحب اثر نوشته شود؟
جواب: اگر قراردادى براى نوشتن نام محقّق نباشد، و عرف و عادت نیز صاحب اثر را ملزم به این کار نکند (که به صورت شرط مبنى علیه العقد در آید،) نوشتن نام محقّق لازم نیست.
سؤال 554ـ شانزده سال پیش یک باب مغازه به شخصى اجاره داده شده، و هر سال پس از انقضاى مدّت، اجاره تجدید گشته است. سه سال پیش صاحب ملک فوت کرد. و صاحب فعلى ملک سه نفر مى باشند، و 31 آن حقّ خود مرحومه مى باشد. بعد از فوت مرحومه، وصىّ و ورثه ایشان اجاره مغازه را تجدید کرده اند. ولى در حال حاضر، ورثه در خواست تخلیه مغازه را دارند. مستأجر مى گوید: «من مغازه را خالى مى کنم، ولى ممکن است به فرزندانم حقّى تعلّق بگیرد، که اگر به مالک ببخشم مسؤول باشم». لطفاً به دو سؤال زیر پاسخ فرمایید:
الف) آیااین ادّعا صحّت دارد؟
جواب: در صورتى که مستأجر سرقفلى نپرداخته حقّى ندارد، و پس از پایان مدّت اجاره باید ملک را تخلیه کند. ولى بهتر آن است که نسبت به چیزى که در عرف حق کسب و پیشه شمرده مى شود با یکدیگر مصالحه کنند.
ب) در صورتى که ایشان حقّى داشته باشند و از آن بگذرند، آیا فرزندانش مى توانند ادّعایى کنند؟
جواب: اگر حقّى داشته باشد و گذشت کند، فرزندان او نمى توانند ادّعایى کنند.
سؤال 555ـ در خصوص موادّ 174 و 181 قانون دریایى جمهورى اسلامى ایران سؤالاتى مطرح است، لطفاً پاسخ بفرمایید. در مادّه 174 مى خوانیم: «به هر نوع کمک و نجات که داراى نتیجه مفیدى باشد، اجرت عادلانه تعلّق خواهد گرفت، ولى اگر عمل کمک یا نجات نتیجه مفیدى نداشته باشد، هیچ گونه اجرتى به آن تعلّق نخواهد گرفت، و در هیچ مورد مبلغ پرداختى بیش از ارزش نجات یافته نخواهد بود.»
و در مادّه 181 آمده است: «اشخاصى که جان آنها نجات یافته، ملزم به پرداخت هیچ گونه اجرتى نخواهند بود. نجات دهندگانى که در عملیّات کمک یا نجات مربوط به یک حادثه، خدماتى براى نجات اشخاص انجام داده اند، مستحقّ دریافت سهم متناسبى از اجرت پرداختى به نجات دهندگان کشتى و بار و سایر متعلّقات آن هستند.»
1ـ این دو مادّه در قالب چه نوع عقدى از عقود اسلامى مى گنجد؟ و کدام یک از قواعد فقهیّه را در بر مى گیرد؟
جواب: در مورد مادّه اوّل تنها در موردى مى توانند مطالبه اجرة المثل کنند که در خواستى از سوى صاحبان کالا، یا صاحبان کشتى، صورت گرفته باشد. یا توافق و قرارداد کلّى بین صاحبان کشتى ها و نجات غریق وجود داشته باشد. و در فرض درخواست از نجات غریق، مى تواند اجرة المثل خود را بگیرد; هر چند اجرة المثل او بیش از قیمت کالا باشد، و این داخل در عقد اجاره، یا جعاله است. و در مورد مادّه دوّم، در برابر نجات انسان ها اجرتى لازم نیست، چون واجب است. مگر این که دولت گروهى را استخدام کرده باشد که به طور مرتّب مراقب این امر باشند، که در این صورت حق دارند حقوقشان را بگیرند، ولى قرار دادن سهمى از اجرة المثل نجات کشتى و کالا براى نجات دهنده انسانها وجه شرعى ندارد. مگر این که توافق و قرار داد کلّى با صاحبان کشتى ها و سایر دست اندرکاران صورت گرفته باشد. در مجموع تطبیق این دو مادّه بر موازین فقهى مشکلات متعدّدى دارد.
سؤال 556ـ آیا مالکین مشاع یک باب خانه، که داراى دو طبقه مجزّاست، و هر طبقه در تصرّف یک شریک مى باشد، مى توانند سهم خود را (که در آن زندگى نمى کنند،) به غیر شریک خود اجاره دهند؟ اگر یکى از شرکا مانع از اجاره دادن سهم شریک خود شود، ضرر و زیان آن متوجّه کیست؟
جواب: هر یک از دو شریک مى تواند سهم خود را به دیگرى اجاره دهد، و شریک دیگر حقّ ممانعت ندارد، وگرنه ضامن است. مگر این که سبب ضرر و زیانى برطرف مقابل شود.
سؤال 557ـ مرحوم پدرم مقدارى از املاک خویش را به کسى اجاره داده، تا درآمد آن بین وى و مستأجر بالمناصفه تقسیم شود. اکنون که پدرم مرحوم شده ورثه راضى به ادامه قرارداد نیستند. آیا قرارداد با موت مالک فسخ نمى شود؟
جواب: قرارداد مربوط به باغ و امثال آن، که مدّتى براى آن در نظر گرفته شده، تا پایان مدّت معتبر است، و با موت مالک فسخ نمى شود، و ورثه باید تا پایان مدّت صبر کنند.
سؤال 558ـ آیا در مدّت اجاره، مورد اجاره در ید مستأجر امانت محسوب مى شود؟ در این صورت، آیا مى توان آن را پس از انقضاى مدّت اجاره تحت عنوان استرداد امانت مطالبه نمود؟
جواب: در این مدّت به منزله امانت است، و بعد از پایان مدّت باید به مالک اصلى یا وکیل او بازگردانده شود.
سؤال 559ـ فردى منزلى را به هزار تومان اجاره ماهانه، و یک میلیون تومان قرض الحسنه، رهن و اجاره مى کند. حال مى خواهد همین خانه را به شخص ثالثى به مبلغ پنجاه هزار تومان (بدون انجام کار خاصّى در منزل، مثل سفید کارى) اجاره دهد. چه حکمى دارد؟
جواب: احتیاط آن است که چیزى در آن منزل اضافه کند، ولو سفید کردن، یا انداختن فرش اضافه، و مانند آن باشد.
سؤال 560ـ این که فرموده اید: «فردى که منزلى را اجاره کرده و مى خواهد به فرد ثالثى به بهاى بیشترى اجاره دهد باید کار زائد در منزل انجام دهد» آیا این کار، شامل امور غیر ثابت (مثل نصب چند لامپ، یا گذاردن یخچال، یا فرش، یا تخت خواب، یا تلویزیون و مانند آن) نیز مى شود؟
جواب: آرى شامل آن نیز مى شود.
