سالها پیش براى نخستین بار، درسى به عنوان «عقاید و مذاهب» در حوزه علمیّه قم، شروع کردم که جمع کثیرى از طلاّب و فضلا در آن شرکت داشتند.
آن درسها در شبهاى پنجشنبه و جمعه بود و حدود 30 سال، طول کشید و کتاب هاى: «آفریدگار جهان»، «خدا را چگونه بشناسیم»، «رهبران بزرگ» و «آخرین فرضیّه هاى تکامل»، و کتب دیگر که نتیجه آن بحثها بود با یارى بعضى از دوستان شرکت کننده که استعداد سرشارى داشتند در رشته هاى گوناگون «عقاید و مذاهب» تحریر یافت و به زیور طبع آراسته شد.
اهمّیّت و لزوم فوق العاده این مباحث، در حوزه هاى علمى دینى و دانشگاهى، در سطوح مختلف، با توجّه به هجوم روز افزون «عوامل استعمار» به مبانى فکرى و عقیدتى مسلمانان، سبب شد که بار دیگر این بحثها در سطحى وسیع تر به یارى خدا ادامه یابد، ولى بر اساس تجربه اى که در این قسمت داشتم، معتقد بودم باید سطح علمى و پایه تحصیلى شرکت کنندگان در بحث، مشخّص باشد تا بتوان مطالب را طبق معلومات شرکت کنندگان پیاده کرد.
برخورد افکار در عصر ما که عصر ارتباطهاى وسیع و سریع است امرى اجتناب ناپذیر بوده و جنگ عقاید در این عصر از جنگهاى نظامى، وسیع تر و گسترده تر مى باشد، و وجود وسایل مجهّز ارتباط جمعى، به این جنگ وسعت بى سابقه اى بخشیده است.
جایى که نیمى از مردم جهان به عنوان مثال مى توانند یک مسابقه ورزشى را با رسانه هاى روز، مشاهده کنند، یا یک مجلّه یا روزنامه در چندین میلیون نسخه در پنج قارّه دنیا منتشر مى گردد، اهمّیّت برخورد عقاید با استفاده از این وسایل را آشکارتر مى سازد.
براى پى بردن به اهمّیّت موضوع، کافى است بدانیم این تعداد تماشا کننده یا مستمع به آن اندازه است که اگر ما بخواهیم همه روزه، جلسه اى بالغ بر بیش از یک هزار نفر داشته باشیم، چندین هزار سال تمام یعنى بیش از تمام طول تاریخ گذشته بشر را اشغال خواهد کرد و یا اگر کتابى را از آغاز تاریخ بشر تا امروز هر سال در یک هزار نسخه تجدید چاپ مى کردیم در مجموع به اندازه تیراژ تنها یکى از این مطبوعات در یک روز مى شد.
بدیهى است در میدان مبارزه فکرى، کسانى پیروز مى شوند که از معلومات وسیع تر، منطق قوى تر و آگاهى بیشتر بهره مند باشند، همان طور که در میدان مبارزات سیاسى و نظامى نیز چنین است.
این که بعضى فکر مى کنند که تخصّص یا اطّلاعات آنها در رشته هاى، «اصول فقه»، «ادبیّات»، «تفسیر» و حتّى «فلسفه» به آنها امکان مى دهد که در بحثهاى عقاید و مذاهب بدون ورزیدگى کافى و اطّلاعات وسیع وارد شوند، اشتباه بسیار بزرگى است، بلکه براى ورود در این بحثها، آگاهى از آخرین و جدیدترین نوشته هاى ارباب مذاهب مختلف لازم است.
با این که مباحث عقیدتى را «اصول دین» و مباحث فقهى را «فروع دین» مى نامیم، عجیب این است که، عدّه اى تنها به فروع چسبیده و از اصول گاه در بعضى از حوزه هاى علمى ما اهتمام لازم دیده نمى شود. درست است که مسائل فرعى باید در حوزه هاى علمى، محقّقانه بحث شود امّا نه به قیمت فراموش کردن اصول و ریشه ها!
اگر آیات قرآن مجید را بررسى کنیم، آیات مربوط به اصول، چندین برابر آیات مربوط به فروع است و تنها درباره مبدأ و معاد و مسائل مربوط به آن، شاید حدود 3000 آیه داشته باشیم، در حالى که تعداد آیات احکام شاید بیش از 500 آیه نباشد و خطرى که از ناحیه عدم آگاهى از اصول، احساس مى شود بسیار سنگین تر و عمیق تر است، به همین دلیل باید این بحث را به خواست خدا، دوش به دوشِ بحثهاى فقهى، توسعه داد.
