این آیه اشاره به افراد متکبّر و خودخواه و بخیل است که در آیه قبل به آنها اشاره شده، مى فرماید: آنها کسانى هستند که نه تنها خودشان از نیکى کردن به مردم، بخل مىورزند، بلکه دیگران را نیز به آن دعوت مى کنند (الّذین یبخلون ویأمرون الناس بالبخل).
علاوه بر این، سعى دارند آنچه را که خدا به آنها مرحمت کرده، مخفى کنند، مبادا مردم از آنها توقّعى پیدا کنند (ویکتمون ما آتاهم الله من فضله).
سپس، سرانجام و عاقبت کار آنها را چنین بیان مى کند: ما براى کافران عذاب خوارکننده اى مهیّا ساخته ایم (واعتدنا للکافرین عذاباً مهیناً).
شاید سرّ تعبیر به کفر این باشد که «بخل» غالباً از کفر سرچشمه مى گیرد، زیرا افراد بخیل، در واقع ایمان کامل به مواهب بى پایان پروردگار و وعده هاى او نسبت به نیکوکاران ندارند; فکر مى کنند کمک به دیگران آنها را بیچاره خواهد کرد.
و این که مى گوید : عذاب آنها خوارکننده است براى این است که جزاى «تکبّر» و خوارکردن دیگران همین است.
ضمناً باید توجّه داشت که بخل منحصر به امور مالى نیست، بلکه سختگیرى در هر نوع موهبت الهى را شامل مى شود; بسیارند کسانى که در امور مالى بخیل نیستند ولى در علم و دانش و مسائل دیگرى از این قبیل بخل مىورزند !
در آیه مورد بحث به یکى دیگر از صفات متکبّران بخیل اشاره کرده، مى فرماید : آنها کسانى هستند که اگر انفاقى مى کنند به خاطر تظاهر و نشان دادن به مردم و کسب شهرت و مقام است، و هدف آنها خدمت به خلق، و جلب رضاى خالق نیست; به همین دلیل، در موارد انفاق، پایبند استحقاق طرف نیستند، بلکه دائماً در این فکرند که چگونه انفاق کنند تا بیشتر بتوانند از آن بهره بردارى به سود خود نموده، و موقعیّت خودرا تثبیت کنند، زیرا آنها ایمان به خدا و روز رستاخیز ندارند; به همین جهت، در انفاقهایشان انگیزه معنوى نیست.
«وَمَن یَکُنِ الشَّیْطَانُ لَهُ قَرِینًا فَسَآءَ قَرِینًا» ـ آنها شیطان را دوست و رفیق خود انتخاب کردند و کسى که چنین باشد، بسیار بد رفیقى براى خود انتخاب کرده و راهى بهتر از این نخواهد پیمود، چون منطق و برنامه آنها همان منطق و برنامه رفیقشان شیطان است; او است که به آنها مى گوید انفاق خالصانه موجب فقر مى شود (الشّیطان یعدکم الفقر) و بنابراین، یا انفاق نمى کنند و بخل مىورزند (چنانکه در آیه قبل اشاره شد) و یا اگر انفاق کنند در مواردى است که از آن بهره بردارى شخصى خواهند کرد (چنانکه در این آیه اشاره شده است).
از این آیه ضمناً استفاده مى شود که یک همنشین بد تا چه اندازه مى تواند در سرنوشت انسان مؤثّر باشد، تا آنجا که او را به آخرین درجه سقوط بکشاند، و نیز از آن استفاده مى شود که رابطه «متکبّران» با شیطان (و اعمال شیطانى) یک رابطه مستمر است نه موقت و گاهگاهى، چون مى فرماید شیطان را قرین و رفیق و همنشین خود انتخاب کرده اند.
سپس مى افزاید : «وَمَاذَا عَلَیْهِمْ لَوْ ءَامَنُواْ بِاللَّهِ وَا لْیَوْمِ الاَْخِرِ وَأَنْفَقُواْ مِمَّا رَزَقَهُمُ اللَّهُ» ـ چه مى شد اگر آنها از این بیراهه ها باز مى گشتند و ایمان به خدا و روز رستاخیز پیدا مى کردند، و از مواهبى که خداوند در اختیار آنها گذاشته با خلوص نیّت و فکر پاک به بندگان خدا انفاق مى کردند، و از این راه براى خود کسب سعادت و خوشبختى دنیا و آخرت مى نمودند.
در پایان آیه مى فرماید : «خداوند از حال آنها آگاه است (وَکَانَ اللَّهُ بِهِمْ عَلِیمًا).»
آرى، در هر حال خداوند از نیّات و اعمال آنها با خبر است، و بر طبق آن به آنها جزا و کیفر مى دهد.
قابل توجّه این که، در آیه سابق که سخن از انفاقهاى ریاکارانه بود، انفاق به «اموال» نسبت داده شده است، و در این آیه به «ممّا رزقهم الله» نسبت مى دهد; این تفاوت تعبیر ممکن است اشاره به سه نکته باشد :
نخست این که، در انفاقهاى ریایى توجّه به حلال و حرام بودن مال نمى شود، در حالى که در انفاقهاى الهى حلال بودن و مصداق (ما رزقهم الله) بودن، مورد توجّه است.
دیگر این که، در انفاقهاى ریایى افراد انفاق کننده چون مال را متعلّق به خودشان مى دانند، از منّت گذاردن ابا ندارند، در حالى که در انفاقهاى الهى چون توجّه به این دارند که اموال را خدا به آنها داده است و اگر گوشه اى از آن را در راه او خرج مى کنند، جاى منّت نیست، از هرگونه منّت خوددارى مى کنند.
از سوى سوم، انفاقهاى ریایى غالباً منحصر به مال است، زیرا چنین اشخاصى از سرمایه هاى معنوى بى بهره اند تا از آنها انفاق کنند، امّا انفاقهاى الهى دامنه وسیعى دارد و تمام مواهب مادّى و معنوى را اعم از مال و علم و موقعیّت اجتماعى و آنچه مصداق «ممّا رزقهم الله» است، شامل مى شود.
