قُلْ إِنَّ رَبِّى یَبْسُطُ الرِّزْقَ لِمَن یَّشَآءُ مِنْ عِبَادِهِ وَیَقْدِرُ لَهُ وَمَآ أَنفَقْتُم مِّن شَىْء فَهُوَ یُخْلِفُهُ وَهُوَ خَیْرُ الرَّا زِقِینَ

بگو : پروردگارم روزى را براى هر کس بخواهد توسعه مى دهد و براى هر کس بخواهد تنگ (و محدود) مى سازد، و هر چیزى را (در راه او) انفاق کنید جاى آن را پر مى کند و او بهترین روزى دهندگان است.

«سوره سبأ ، آیه 39»

توضیح

   در این آیات به پاسخ گفتار آنها که اموال و اولاد خودرا دلیل بر قرب خویش در درگاه خداوند مى پنداشتند باز مى گردد، و به عنوان تأکید مى گوید : «بگو پروردگار من روزى را براى هر کس از بندگانش بخواهد گسترده یا محدود مى کند (قُلْ إِنَّ رَبِّى یَبْسُطُ الرِّزْقَ لِمَن یَّشَآءُ مِنْ عِبَادِهِ وَیَقْدِرُ لَهُ).»

   سپس مى افزاید: «آنچه را در راه خدا انفاق کنید خداوند جاى آن را پر مى کند و او بهترین روزى دهندگان است (وَمَآ أَنفَقْتُم مِّن شَىْء فَهُوَ یُخْلِفُهُ وَهُوَ خَیْرُ الرَّا زِقِینَ).»

   گر چه محتواى این آیه تأکید بر مطلب گذشته است ولى از دو جهت تازگى دارد :

   نخست این که، آیه گذشته که مفهومش همین مفهوم بود بیشتر ناظر به اموال و اولاد کفّار بود در حالى که تعبیر به «عباد» (بندگان) در آیه مورد بحث نشان مى دهد که ناظر به مؤمنان است; یعنى، حتّى در مورد مؤمنان، گاه روزى را گسترده مى کند ـ آن جا که صلاح مؤمن باشد ـ و گاه روزى را تنگ و محدود مى سازد آن جا که مصلحتش ایجاب کند، و به هر حال وسعت و تنگى معیشت دلیل بر هیچ چیزى نمى تواند باشد.

   دیگر این که آیه قبل وسعت و تنگى معیشت را درباره دو گروه مختلف بیان مى کرد در حالى که آیه مورد بحث ممکن است اشاره به دو حالت مختلف از یک انسان باشد که گاه روزیش گسترده و گاه تنگ و محدود است. به علاوه آنچه در آغاز این آیه آمده در حقیقت مقدّمه اى است براى آنچه در پایان آیه است و آن تشویق به انفاق در راه خدا است.

   جمله «فهو یُخْلِفُهُ; او جایش را پر مى کند» تعبیر جالبى است که نشان مى دهد آنچه در راه خدا انفاق گردد در حقیقت یک تجارت پر سود است، چرا که خداوند عوض آن را بر عهده گرفته، ومى دانیم هنگامى که شخص کریمى عوض چیزى را بر عهده مى گیرد رعایت برابرى و مساوات نمى کند بلکه چند برابر و گاه صد چندان مى کند.

   البتّه این وعده الهى منحصر به آخرت و سراى دیگر نیست ـ آن که در جاى خود مسلّم است ـ در دنیا نیز با انواع برکات جاى انفاق ها را به نحو احسن پر مى کند.

   جمله «هو خیر الرّازقین; او بهترین روزى دهندگان است» معناى گسترده اى دارد و از ابعاد مختلف قابل دقّت است.

   او از همه روزى دهندگان بهتر است به خاطر این که مى داند چه چیز ببخشد و چه اندازه روزى دهد که مایه فساد و تباهى نگردد، چرا که به همه چیز عالم است. او هر چه بخواهد مى تواند عطا کند چرا که به هر چیز قادر است.

   او در برابر آنچه مى بخشد پاداش و جزایى نمى خواهد چرا که غنىّ بالذّات است. او حتّى بدون درخواست مى دهد چرا که از همه چیز با خبر است و حکیم است.

   بلکه در حقیقت هیچکس جز او «روزى دهنده» نیست; چرا که هر کس هر چه دارد از او است و هر کس چیزى به دیگرى مى دهد «واسطه انتقال روزى» است نه روزى دهنده.

   این نکته نیز قابل دقّت است که او در برابر «اموال فانى»، «نعمتهاى باقى» مى دهد; و در مقابل «قلیل»، «کثیر» مى بخشد.