تعبیرى که در آیات فوق در مورد انفاق خواندیم که فرمود هر چیزى را که در راه خدا انفاق کنید خداوند جاى آن را پر مى کند تعبیرى است بسیار پر معنى: اولاً ، از این نظر که (شىء) به معنى وسیع کلمه، تمام انواع انفاقها را اعم از مادّى و معنوى، کوچک و بزرگ، به هر انسان نیازمند اعم از صغیر و کبیر، همه را شامل مى شود، مهم این است که انسان از سرمایه هاى موجود خود در راه خدا ببخشد به هر کیفیّت و به هر کمّیّت که باشد.
ثانیاً ، انفاق را از مفهوم فنا بیرون مى آورد، و رنگ بقا به آن مى دهد، چرا که خداوند تضمین کرده با مواهب مادّى و معنوى خود که چندین برابر و گاه هزاران برابر ـ و حدّ اقل ده برابر است ـ جاى آن را پر کند; و به این ترتیب شخص انفاق کننده هنگامى که با این روحیّه و این عقیده به میدان مى آید دست و دل بازترى خواهد داشت; او هرگز احساس کمبود و فکر فقر به مغز خود راه نمى دهد، بلکه خدا را شکر مى گوید که او را موفّق به چنین تجارت پرسودى کرده است.
همان تعبیرى که قرآن مجید در آیه 10 و 11 سوره صف فرموده است:
یا أیّها الّذین آمنوا هل ادلّکم على تجارة تنجیکم من عذاب الیم * تؤمنون باللهِ و رسوله و تجاهدون فی سبیل الله باموالکم وانفسکم ذلکم خیر لکم إن کنتم تعلمون
اى کسانى که ایمان آورده اید آیا شما را به تجارت پرسودى که از عذاب دردناک رهاییتان مى بخشد راهنمایى بنمایم، به خدا و پیامبرش ایمان بیاورید و در راه خدا با اموال و جانهایتان جهاد کنید این براى شما بهتر است اگر بدانید.
در روایتى از پیغمبر گرامى اسلام مى خوانیم که فرمود :
ینادی مناد کلّ لیلة لدوا للموت !
ینادی مناد ابنوا للخراب !
وینادى مناد اللّهمّ هبّ للمنفق خلفا!
وینادی مناد اللّهمّ هب للممسک تلفاً!
وینادی مناد لیت النّاس لم یخلقوا!
وینادی مناد لیتهم إذ خلقوا فکروا فیما له خلقوا !
در هر شب منادى آسمان ندا مى دهد: بزایید براى مردن!
ومنادى دیگرى ندا مى دهد: بنا کنید براى ویرانى!
ومنادى ندا مى دهد: خداوندا ! براى آنها که انفاق مى کنند عوضى قرار ده!
ومنادى دیگرى ندا مى کند: خداوندا ! براى آنها که امساک مى کنند تلفى قرار ده!
ومنادى دیگرى مى گوید : اى کاش مردم آفریده نمى شدند !
ومنادى دیگرى صدا مى زند: اى کاش اکنون که آفریده شدند، اندیشه مى کردند که براى چه آفریده شده اند !
منظور از این منادیها که ندا مى دهند فرشتگانند که به فرمان خدا تدبیر امور این عالم مى کنند.
در حدیث دیگرى از آن حضرت مى خوانیم :
من أیقن بالخلف سخت نفسه بالنّفقة !
کسى که یقین به عوض و جانشین داشته باشد، در انفاق کردن سخاوتمند خواهد بود.
همین معنى از امام باقر (علیه السلام) و امام صادق (علیه السلام) نیز نقل شده است.
امّا مسأله مهم این است که انفاق از اموال حلال و مشروع باشد که خدا غیر آن را قبول نمى کند و برکت نمى دهد.
لذا در حدیثى از امام صادق (علیه السلام) مى خوانیم : شخصى خدمتش عرض کرد دو آیه در قرآن است که هر چه من به سراغ آن مى روم آن را نمى یابم (و به محتواى آن نمى رسم).
امام فرمود کدام آیه است ؟
عرض کرد نخست این سخن خداوند بزرگ است که مى گوید : «ادعونی استجب لکم ; مرا بخوانید تا دعاى شما را مستجاب کنم» من خدا را مى خوانم اما دعایم مستجاب نمى شود !
فرمود : آیا فکر مى کنى خداوند عزّوجلّ وعده خود را تخلّف کرده ؟
عرض کرد : نه
فرمود : پس علّت آن چیست ؟
عرض کرد : نمى دانم.
فرمود : ولى من به تو خبر مى دهم :
من اطاع الله عزّوجلّ فیما أمره من دعائه من جهة الدّعاء اجابه
کسى که اطاعت خداوند متعال کند در آنچه امر به دعا کرده و جهت دعا را در آن رعایت کند، اجابت خواهد کرد.
عرض کرد : جهت دعا چیست ؟
فرمود : نخست حمد خداى مى کنى، و نعمت او را یادآور مى شوى; سپس شکر مى کنى; بعد درود بر پیامبر (صلى الله علیه وآله)مى فرستى; سپس گناهانت را به خاطر مى آورى، اقرار مى کنى و از آنها به خدا پناه مى برى و توبه مى نمایى; این است جهت دعا.
سپس فرمود : آیه دیگر کدام است ؟
عرض کرد : این آیه است که مى فرماید : «وما اَنْفَقْتُمْ مِنْ شَیء فهو یخلفه وهو خیر الرّازقین» امّا من در راه خدا انفاق مى کنم ولى چیزى که جاى آن را پر کند عاید من نمى شود.
امام (علیه السلام) فرمود : فکر مى کنى خداوند از وعده خود تخلّف کرده ؟
عرض کرد : نه
فرمود : پس چرا چنین است ؟
عرض کرد : نمى دانم.
فرمود :
لو ان احدکم اکتسب المال من حلّه، وانفقه فی حلّه، لم ینفق درهماً إلاّ اخلف علیه
اگر کسى از شما مال حلالى به دست آورد و در راه حلال انفاق کند، هیچ درهمى را انفاق نمى کند مگر این که خدا عوضش را به او مى دهد.
