لَیْسَ عَلَیْکَ هُدَاهُمْ وَلَـکِنَّ اللَّهَ یَهْدِى مَن یَّشَآءُ وَمَا تُنْفِقُواْ مِنْ خَیْر فَلاَِنفُسِکُمْ وَمَاتُنفِقُونَ إِلاَّ ابْتِغَآءَ وَجْهِ اللَّهِ وَمَا تُنْفِقُواْ مِنْ خَیْر یُوَفَّ إِلَیْکُمْ وَأَنْتُمْ لاَتُظْلَمُونَ

هدایت آنها (بطور اجبار) بر تو نیست (بنابراین ترک انفاق به غیر مسلمانان براى اجبار به اسلام صحیح نیست) ولى خداوند هر که را بخواهد (و شایسته باشد) هدایت مى کند و آنچه را از خوبیها انفاق مى کنید براى خودتان است، (ولى) جز براى رضاى خدا انفاق نکنید، و آنچه از خوبیها انفاق مى کنید به شما داده مى شود و به شما ستم نخواهد شد.    «سوره بقره ، آیه 272»

شأن نزول

   در تفسیر «مجمع البیان» از ابن عبّاس نقل شده که مسلمانان حاضر نبودند به غیر مسلمین انفاق کنند، آیه فوق نازل شد و به آنها اجازه داد که در مواقع لزوم این کار را انجام دهند.

   شأن نزول دیگرى براى آیه فوق نقل شده که بى شباهت به شأن نزول اوّل نیست و آن این که زن مسلمانى بنام اسماء در سفر «عمرة القضاء» در خدمت پیغمبر اکرم(صلى الله علیه وآله) بود، مادر وجدّه آن زن به سراغ او آمدند و از او کمکى خواستند، از آنجا که آن دو نفر مشرک و بت پرست بودند «اسماء» از کمک به آنها امتناع ورزید، گفت باید از پیامبر(صلى الله علیه وآله) اجازه بگیرم، زیرا شما پیرو آیین من نیستید، نزد پیامبر(صلى الله علیه وآله) آمد اجازه خواست، آیه مورد بحث نازل گردید و به او اجازه داد.

   مى فرماید : «لَیْسَ عَلَیْکَ هُدَاهُمْ; تو مجبور به هدایت آنها نیستى.»

   این جمله خطاب به پیغمبر اسلام(صلى الله علیه وآله) است و ارتباط آن با آیات قبل روشن است، زیرا آیات قبل مسأله انفاق را بطور کلّى مطرح نموده، و این آیه مسأله جواز انفاق به غیر مسلمانان را شرح مى دهد، به این معنى که عدم انفاق بر بینوایان غیر مسلمان به منظور این که تحت فشار فقر قرار گیرند و اسلام را اختیار کنند و هدایت شوند، صحیح نیست !

   بنابراین، همان طور که بخششهاى الهى و نعمتهاى او در این جهان شامل حال همه انسانها (صرف نظر از عقیده و آیین آنها) مى شود، مؤمنان هم باید به هنگام انفاقهاى مستحبّى و رفع نیازمندیهاى بینوایان، رعایت حال غیر مسلمانان را نیز بکنند !

   البتّه این در صورتى است که انفاق بر غیر مسلمانان به خاطر یک کمک انسانى باشد و موجب تقویت کفر و پیشبرد نقشه هاى شوم دشمنان نگردد بلکه آنها را به روح انساندوستى اسلام آگاه سازد.

   روشن است که منظور از عدم وجوب هدایت مردم بر پیامبر این نیست که او موظف به ارشاد و تبلیغ آنها نباشد، زیرا ارشاد و تبلیغ روشن ترین و اساسى ترین برنامه پیامبر است، بلکه منظور این است که او موظّف نیست که آنها را تحت فشار قرار دهد و اجبار بر هدایت کند; و به عبارت دیگر، منظور نفى هدایت اجبارى است نه اختیارى; و به تعبیر دیگر، منظور نفى هدایت تکوینى است نه تشریعى.