إِن تُبْدُواْ الصَّدَقَـاتِ فَنِعِمَّا هِىَ وَإِنْ تُخْفُوهَا وَتُؤْتُوهَا ا لْفُقَرَآءَ فَهُوَ خَیْرٌ لَّکُمْ وَیُکَفِّرُ عَنْکُم مِّن سَیِّــَاتِکُمْ وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِیرٌ
اگر انفاقها را آشکار کنید خوب است، و اگر آنها را مخفى ساخته به نیازمندان بدهید براى شما بهتر است و قسمتى از گناهان شما را مى پوشاند (و در پرتو بخشش در راه خدا بخشوده خواهید شد) و خداوند به آنچه انجام مى دهید آگاه است. «سوره بقره، آیه 271»
توضیح
تردید نیست که انفاق در راه خدا چه علنى و آشکار باشد چه پنهان، هر کدام اثر مفیدى دارد; زیرا هنگامى که انسان به طور آشکار و علنى مال خود را در راه خدا انفاق مى کند اگر انفاق واجب باشد گذشته از این که مردم تشویق به این گونه کارهاى نیک مى شوند، رفع این تهمت نیز از انسان مى گردد که به وظیفه واجب خود عمل نکرده است.
و اگر انفاق مستحب باشد در حقیقت یک نحوه تبلیغ عملى است که مردم را به کارهاى خیر، و حمایت از محرومان و انجام کارهاى عام المنفعه تشویق مى کند.
و چنانچه انفاق به طور مخفى، و دور از انظار مردم انجام شود، ریا و خودنمایى در آن کمتر است، و خلوص بیشترى در آن خواهد بود، مخصوصاً درباره کمک به محرومان، آبروى آنها بهتر حفظ مى شود; و لذا، آیه فوق مى گوید : «هر دو خوب است ولى انفاق پنهانى بهتر است.»
بعضى از مفسّران گفته اند این دستور تنها درباره انفاقهاى مستحبّى است، و انفاقهاى واجب از قبیل زکات و مانند آن بهتر است همیشه آشکار و علنى باشد.
ولى مسلّم است که هیچ یک از این دو دستور (اظهار و اخفاى انفاق) جنبه عمومى و همگانى ندارد، بلکه موارد، مختلف است; در پاره اى از موارد که اثر تشویقى آن بیشتر است و لطمه اى به اخلاص نمى زند، بهتر است اظهار گردد، و در مواردى که افراد آبرومندى هستند که حفظ آبروى آنها ایجاب مى کند انفاق به صورت مخفى انجام گیرد و بیم ریاکارى و عدم اخلاص مى رود، مخفى ساختن آن بهتر خواهد بود.
در بعضى از احادیث تصریح شده که انفاقهاى واجب بهتر است اظهار گردد، و امّا انفاقهاى مستحب بهتر است مخفیانه انجام گیرد.
از امام صادق (علیه السلام) نقل شده که فرمود : «زکات واجب را به طور آشکار از مال جدا کنید و به طور آشکار انفاق نمایید، امّا انفاقها مستحب اگر مخفى باشد بهتر است.»
این احادیث با آنچه در بالا گفتیم منافات ندارد، زیرا انجام وظایف واجب کمتر آمیخته به ریا مى شود، چون وظیفه اى است که در محیط اسلامى هر کس باید آن را انجام دهد و همچون یک مالیات قطعى است که باید همه بپردازند; بنابراین، اظهار آن بهتر است، واما انفاقهاى مستحبّى چون جنبه الزامى ندارد ممکن است اظهار آن لطمه به خلوص نیّت بزند، اخفاى آن شایسته تر مى باشد.
«وَیُکَفِّرُ عَنکُم مِّن سَیِّــَاتِکُمْ» ـ از این جمله استفاده مى شود که انفاق در راه خدا در آمرزش گناهان اثر عمیق دارد; زیرا بعد از دستور انفاق در این جمله مى فرماید : «و گناهان شما را مى پوشاند.»
البتّه مفهوم این سخن آن نیست که بر اثر انفاق کوچکى همه گناهان بخشوده خواهد شد، بلکه با توجّه به کلمه «مِن» که معمولاً براى «تبعیض» به کار مى رود، استفاده مى شود که انفاق بخشى از گناهان را مى پوشاند. روشن است که آن بخش بستگى به (مقدار انفاق) و میزان اخلاص دارد.
درباره این که انفاق سبب آمرزش مى شود روایات فراوانى از طرق اهل بیت واهل تسنّن وارد شده است، از جمله در حدیثى آمده است : «انفاق نهانى خشم خدا را فرو مى نشاند، و همان گونه که آب آتش را خاموش مى کند، گناه انسان را از بین مى برد !»
و نیز در روایتى آمده است : «هفت کس هستند که خداوند آنها را در سایه لطف خود قرار مى دهد، در روزى که سایه اى جز سایه او نیست :
پیشواى دادگر; جوانى که در بندگى پروردگار پرورش مى یابد; کسى که قلب او با مسجد پیوسته است; کسانى که یکدیگر را براى خدا دوست دارند و با محبّت گرد هم آیند و با محبّت متفرّق مى شوند; کسى که زن زیباى صاحب مقامى او را به گناه دعوت کند و او بگوید من از خدا مى ترسم; کسى که انفاق نهانى مى کند به طورى که دست راست او از انفاقى که دست چپ او کرده آگاه نمى گردد ; و کسى که در تنهایى به یاد خدا مى افتد و قطره اشکى از گوشه هاى چشم او سرازیر مى شود .»
«وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِیرٌ» ـ معنى این جمله این است که خدا عالم است به آنچه انفاق مى کند، چه آشکار باشد و چه مخفى; و همچنین از نیّات شما آگاه است که اظهار و اخفاى انفاق را به چه منظور و هدفى انجام مى دهید.
در هر حال، آنچه در انفاق بسیار مهم است، نیّت پاک و خلوص در عمل است; دانستن و ندانستن مردم اثرى ندارد; و آنچه مهم است علم خداست، چرا که اوست که جزاى اعمال انسان را مى دهد و از نهان و آشکار آگاه است.
