مقدّمه :
منظور از مسائل متفرّقه در این فصل، آن دسته از مسائل فقهى مربوط به بانوان است که خارج از موضوعهاى بیست و یک فصل گذشته است؛ و از سوى دیگر، هر یک از موضوعات آن، بقدرى نیست که خود یک فصل جداگانه تشکیل دهد. به این مسائل توجّه کنید :
سؤال ـ شخصى آرایشگاه زنانه دارد، خانمى را آرایش مىکند، آن خانم با آن وضع خاص در اجتماع رفت و آمد مىنماید، با توجّه به این مطلب، پولى که آرایشگر دریافت مىکند چه حکمى دارد؟
جواب : اگر آرایشگر زن باشد گناهى ندارد، و آنچه را که دریافت مىکند حلال است؛ لکن آن خانم، که خود را در معرض دید نامحرمان قرار مىدهد، گناهکار است.
سؤال ـ در مسأله 1774 توضیح المسائل فرمودهاید: «پدر و فرزند مىتوانند به یکدیگر ربا بدهند». آیا منظور از فرزند تنها پسر است، یا دختر را هم شامل مىشود؟ آیا این حکم شامل مادر نیز مىشود؟
جواب : فرقى میان پسر و دختر نیست؛ ولى این حکم شامل مادر نمىشود.
سؤال ـ در بعضى از محلّههاى شهر ما، زنها یا دختر خانمها در داخل کوچه (که  محلّ عبور و مرور مردم است) مىنشینند و با هم صحبت مىکنند، این کار شرعآ چه حکمى دارد؟
جواب : در صورتى که حجاب شرعى را مراعات نمایند و مزاحمت ایجاد نکنند، حرام نیست؛ ولى بهتر است این کار را ترک کنند.
سؤال ـ دوختن لباس زنانه توسّط خیّاط مرد، چه حکمى دارد؟
جواب : در صورتى که مستلزم تماسّ بدنى و محرّمات دیگر نشود اشکالى ندارد.
سؤال ـ دوختن لباس مردانه توسّط خیّاط زن نامحرم، چه حکمى دارد؟
جواب : اشکالى ندارد، ولى اندازهگیرىها توسّط جنس موافق انجام شود.
سؤال ـ آیا براى خانمها جایز است که عطر بزنند و از منزل خارج شوند؟
جواب : در روایات متعددّى از این کار نهى شده(1)  و ظاهر بعضى از آنها حرمت
است.
سؤال ـ معمول است که بعضى از خانمها هنگام رفتن به مجالس عروسى و جشن، علاوه بر زینتهاى نامرئى، خود را معطّر مىکنند، با توجّه به این که معطّر بودن خود نوعى زینت و آرایش محسوب مىشود، و معمولا بوى آن را مرد نامحرم در بین راه احساس مىکند، این کار چه حکمى دارد؟
جواب : اشکال دارد، و در حدیث آمده که تا به منزل برگردد مورد لعن ملائکه است.(2)
 
مسأله ـ نذر زن اگر مزاحم حقوق شوهر باشد، بى اجازه او باطل است. و اگر مزاحم نباشد، احتیاط مستحب آن است که با اجازه او باشد.
مسأله ـ اگر زن در جایى که احتیاج به اجازه شوهر دارد با اجازه او نذر کند، شوهر بنابر احتیاط واجب نمىتواند نذر او را به هم بزند، یا از عمل کردن به نذر او جلوگیرى نماید.

مسأله ـ هر گاه شوهر از قسم خوردن زن مانع شود قسم او صحیح نیست، حتّى اگر زن بدون اجازه شوهر قسم یاد کند قسم او صحیح نمىباشد.
سؤال ـ آیا هبه به زوجه، قابل بازگشت است؟
جواب : هبه به زوجه قابل بازگشت است؛ مگر این که زوجه از خویشاوندان نسبى باشد.
سؤال ـ آیا زن حق دارد در رفتن به کشورهاى غیر اسلامى با شوهرش مخالفت کند؟
جواب : اگر رفتن به آنجا، به دین و اعتقاد و اخلاقش ضرر مىزند، مخالفت او جایز است.
سؤال ـ پدرم با شوهرم اختلاف پیدا کرده، و بدین جهت از من نیز ناراحت شده، و گفته: «حق ندارى به خانه من بیائى!» تکلیف من چیست؟ آیا مىتوانم بدون رضایت پدر، جهت دیدار با مادر و برادران و خواهرانم به خانه او بروم؟
جواب : آنها مىتوانند به دیدار شما بیایند، یا در محلّ دیگرى ملاقات کنید؛ ولى در خانه ملکى پدر بدون اجازه او نمىتوان رفت.
سؤال ـ در بعضى از شهرها، مجالس زنانه به عنوان «ختم أنعام» برقرار مىگردد، در این رابطه جزواتى نیز منتشر شده، و در وسط آیههاى سوره انعام اذکارى نیز خوانده مىشود، همچنین یازده مرثیه مىخوانند. این کار چه حکمى دارد؟
جواب : درباره ختم أنعام به صورتى که معمول است روایت مستندى نیافتیم؛ هر چند در بعضى کتابها، اشارهاى به آن دیده مىشود؛(3)  ولى جاى شک نیست که تلاوت این  
سوره مبارکه و عمل به آن، مىتواند باعث حلّ مشکلات گردد. و شایسته است به هنگام تلاوت سوره مطلقآ چیزى به آن نیفزایند، و هنگامى که تلاوت سوره تمام شد به سراغ دعاها و مرثیّهها بروند.

سؤال ـ رانندگى اتومبیل براى زنان چه حکمى دارد؟
جواب : با حفظ حجاب اسلامى و جهات شرعى دیگر، مانعى ندارد.
سؤال ـ آیا بانوان مىتوانند آموزش فنون نظامى ببینند؟
جواب : اگر مستلزم گناهى نباشد اشکالى ندارد.
سؤال ـ حکم دوچرخه سوارى و موتور سوارى خواهران با مانتو در سطح شهر، با توجّه به آثار و تبعات سوء اجتماعى و اخلاقى آن، چیست؟
جواب : با توجّه به پیامدهاى سوئى که این گونه امور دارد، لازم است از آن پرهیز شود. و به وسوسههایى که این و آن مىکنند توجّه نکنند.
سؤال ـ آیا زوجه را مىتوان به علّت عدم تمکین در امور زوجیّت تعزیر نمود؟
جواب : تعزیر به دست حاکم شرع است، که پس از شکایت زوج مبنى بر عدم تمکین زوجه و ثبوت آن انجام مىگیرد. زوجه نیز مىتواند به حاکم شرع شکایت کرده، و براى زوج در برابر خلافکاریهایش تقاضاى مجازات کند.
سؤال ـ زنى با آرایش زننده و حالت بدحجابى در معابر عمومى ظاهر شده، و بدین جهت او را دستگیر کردهاند. آیا مىتوان به عنوان تعزیر سر او را تراشید؟
جواب : تراشیدن سر مطلقآ جزء تعزیرات نیست و باید راه دیگرى را براى تعزیر، مانند جریمه نقدى یا زندان یا مجازات بدنى، انتخاب کرد؛ ولى گاه در زندانها براى ملاحظه مسائل امنیّتى سر متّهمین را مىتراشند، و این مربوط به عناوین ثانویّه است.
سؤال ـ با توجّه به این که زنان طبیعتآ احساساتىترند، و زودتر تحت تأثیر وسوسههاى شیطانى قرار مىگیرند، آیا کیفر خطاهایشان با مردان تفاوت مىکند؟
جواب : در مسائل تعزیرات مسؤولیّت هر کس در برابر اعمالش رابطهاى با میزان تأثیر پذیرى از عوامل مختلف و میزان جرم او دارد.
سؤال ـ شنیدهایم که زن در خصوص قتل عمد شوهر خود و بالعکس حقّ درخواست قصاص ندارد، آیا این مطلب در مورد مادر مقتول و سایر ورثه مؤنّث مقتول، به صرف مؤنّث بودن صدق مىکند؟

جواب : این حکم در مورد زوجه است، و شامل سایر زنان خویشاوند نمىشود.
سؤال ـ در بحث قَسامه، آیا زن مىتواند به تنهائى مدّعى قتل عمد باشد و اقامه قَسامه نماید؟
جواب : زن مىتواند مدّعى باشد؛ ولى قسامه را باید از مردان انتخاب کنند.
سؤال ـ اگر دیه زن به ثلث دیه کامله نرسد، امّا مجموع دیه و ارش او به ثلث برسد، آیا باز هم حاصل جمع دیه و ارش او نصف مىشود؟ یا این که تنصیف تنها در صورتى است که دیه او به ثلث دیه کامله برسد؟
جواب : تفاوتى بین دیه و ارش در این مسأله نیست، و محاسبه مجموع در صورتى صحیح است که هر دو مر بوط به یک جنایت باشد.
سؤال ـ متأسّفانه شوهرم به کوچکترین بهانهاى مرا به باد کتک و ناسزا مىگیرد، به گونهاى که گویا این کار را نشانه مردانگى مىداند! در بیشتر اوقات بر اثر این کتکها، بدنم کبود، یا قرمز، یا سیاه مىگردد، و آثار آن تا چند روز باقى مىماند و گاهى هم بدنم زخم مىشود. لطفآ بفرمائید :
الف) آیا این کارها از نظر شرعى جایز است؟
ب) آیا دیهاى به اینجانب تعلّق مىگیرد؟
جواب : متأسّفانه عدّهاى از شوهرها گرفتار این گناه بزرگ و ظلم عظیم هستند، و باید هر چه زودتر، انشاء اللّه، خود را اصلاح کنند، و این کار، علاوه بر این که گناه بزرگى محسوب مىشود، دیه هم دارد، و گاه دیه آن سنگین است.
سؤال ـ چرا در اسلام دیه زنها نصف دیه مردان مىباشد؟
جواب : خون زن و مرد مؤمن هر دو محترم است؛ ولى با توجّه به این که دیه جبران خسارت مادّى است، و پرواضح است که خسارت حاصله از فقدان مردان در خانواده غالبآ بیشتر از خسارت حاصله از فقدان زنان است، شارع مقدّس دیه مردان را دو برابر قرار داده است.(4)
 


سؤال ـ زن یا دخترى (نعوذ باللّه) به میل خود مرتکب عمل منافى عفّت مىگردد، و عمل زشت او در ملأ عام افشا مىشود، سپس به خاطر عمل ننگین خود، دست به خودکشى مىزند. آیا دیه این زن، یا دختر، بر عهده زانى است؟
جواب : زانى مرتکب گناه بسیار بزرگى شده است؛ ولى دیه بر عهده او نیست.
سؤال ـ برخى از معلّمان زن در ساعت کار و تدریس، به فعالیّتهاى جنبى دیگرى، مثل بافتنى و خواندن روزنامه و مانند آن ـ که مربوط به تدریس نیست ـ مىپردازند، این امور در ساعت رسمى کار چه حکمى دارد؟
جواب : جایز نیست.
سؤال ـ آیا از حدیث «خیر للنساء ان لایرین الرجال و لایراهن الرجال»(5)  که از
حضرت فاطمه زهراء، سلام اللّه علیها، روایت شده، استحباب پوشانیدن چهره و عدم ورود در مسائل اجتماعى، به جزء مواردى که با اذن ولىّ فقیه زمان باشد، استفاده نمىشود؟
جواب : هنگامى که ضرورتهاى سیاسى و اجتماعى ایجاب کند، زنان مىتوانند با حفظ جهات عفّت، وارد این صحنهها شوند ؛ همانگونه که از آن بانوى بزرگوار نیز نقل شده است.
سؤال ـ آیا در صورت بى حجابى ارحام و خویشاوندان، و عدم وجود شرایط نهى از منکر، باز هم صله رحم واجب است؟
جواب : در صورتى که سبب امضاء اعمال آنها نشود، باید صله رحم(6)  را به جا   
آورد؛ و تا آنجا که ممکن است با زبان خوش امر به معروف و نهى از منکر کرد.
سؤال ـ کنوانسیون «محو کلّیه أشکال تبعیض علیه زنان» بزودى جهت بررسى در دستور کار مجلس شوراى اسلامى قرار خواهد گرفت، از آنجا که این معاهده بین المللى مشتمل بر موادّى است که از نظر فقهى مورد سؤال واقع شده، نظر مبارک خود را نسبت به
موارد زیر بیان فرمائید :
الف) بر اساس مادّه اوّل این معاهده، باید هر گونه تمایز، استثناء و یا محدودیّت بر اساس جنسیّت، در زمینههاى سیاسى، اقتصادى، اجتماعى، فرهنگى، مدنى، و یا هر زمینه دیگر لغو گردد.
با توجّه به این مادّه، تفاوت زن و مرد در مواردى همچون میزان پوشش واجب بدن، نظر و لمس بدن جنس مخالف، دیه، قصاص، شهادت، ارث، طلاق، تعدّد همسران، امامت جماعت، لزوم تمکین جنسى، ولایت بر فرزندان، سرپرستى خانواده، حقّ حضانت، عیوب موجب فسخ نکاح، نشوز، لزوم سپرى شدن عدّه براى ازدواج بعدى، مرجعیّت و قضاوت، تبعیض تلقّى مىگردد، و باید از میان برداشته شود! آیا تساوى زن و مرد در موارد مذکور، با احکام شرع مطابقت دارد؟
جواب : بى شک مساوات کامل، نه تنها مخالف ضرورت فقه شیعه، بلکه مخالف ضرورت اسلام، و بر خلاف نصّ صریح قرآن و روایات متواتره است، و هیچ یک از علماء اسلام، نه در گذشته و نه در حال، اعتقاد به چنین مساواتى نداشتهاند.
اصولا باید این معنى براى مجامع جهانى تبیین گردد که: «ملّتها نمىتوانند با فرهنگ و مذهب خود وداع کنند، و چشم و گوش بسته تسلیم مقرّراتى شوند که نه در تصویب آن حضور داشتهاند و نه از نظر وجدان و منطق قطعیّت دارد».
البتّه ممکن است در بعضى از موارد جزئى، گفتگویى در میان علماى اسلام باشد، امّا مساوات کامل، به صورتى که گفته شد، هیچ موافقى ندارد.
ب) با توجّه به این که مادّه نهم و بند چهارم از مادّه پانزدهم در مورد کسب، تردّد، تغییر و یا حفظ تابعیّت خود و فرزندان، زن و مرد را مساوى مىداند، آیا زن مىتواند بدون موافقت همسرش به تابعیّت هر کشورى در آید، و یا در هر شهرى سکنى گزیند؟
جواب : این، یکى از مواردى است که در بالا به آن اشاره شد، و با احکام و فرهنگ اسلامى سازگار نیست. به علاوه، بدون شک سرچشمه مفاسد زیادى در جوامع انسانى مىشود، که نمونههاى آن را در همان کشورهاى صنعتى مشاهده مىکنیم. آمارها در مورد
متلاشى شدن خانوادهها شاهد گویایى بر این مطلب است.
آرى اگر زن تابعیّت کشور مورد نظرش را بپذیرد، ولى عملا محلّ سکونت را با رضایت زوج انتخاب کند اشکالى ندارد.
سؤال ـ آرایش براى خانمها در ماه مبارک رمضان، ماه محرّم و صفر و روزهاى شهادت و وفات معصومین(ع) چه حکمى دارد؟
جواب : حرام نیست؛ ولى سزاوار است در ایّام وفات رعایت احترام را بنمایند.
سؤال ـ مرسوم است که خانمها در دو ماه عزادارى سرور و سالار شهیدان، ماه محرّم و صفر، صورت خود را اصلاح نمىکنند، آیا این کار شرعآ ایراد دارد؟
جواب : این کار اشکالى ندارد، ولى اصلاح کردن هم مانعى ندارد، البتّه سزاوار است در روزهاى قتل از این کار پرهیز کنند.
سؤال ـ برخى از زنان و دختران اعتقاد زیادى به انواع فال، از جمله فال قهوه و نیز کف بینى و طالع بینى دارند، به گونهاى که گاه مسیر زندگى خود را بر اساس آن پىریزى مىکنند! این کار براى این خانمها و انجام دهندگان آن چه حکمى دارد؟
جواب : فال قهوه و امثال آن از خرافات است، و سزاوار نیست که هیچ کس به سراغ آن برود.
سؤال ـ متأسّفانه کم نیستند زنانى که به کوچکترین بهانهاى با دیگران قهر کرده، و گاه سالها آن را ادامه مىدهند، و حاضر به آشتى نیستند، و افعال ناپسند آنها در پارهاى از اوقات بر روابط شوهر و فرزندان، بلکه کلّ فامیل، اثر نامطلوب مىگذارد، کار این گروه از زنان چه حکمى دارد؟
جواب : قهر کردن بطور کلّى از نظر اسلام کار بسیار نامطلوبى است؛ مخصوصآ اگر براى بهانههاى کوچکى باشد. و در روایتى از پیامبر اسلام(ص) آمده است: «اگر دو نفر مسلمان از هم قهر کنند، و سه روز به طول بیانجامد، و با هم آشتى نکنند، از اسلام خارج مىشوند... و هر کدام پیشقدم در آشتى شود، در روز قیامت زودتر از دیگرى وارد
بهشت مىشود!».(7)
 
سؤال ـ بلند کردن ناخن براى خانمها چه حکمى دارد؟ اگر بیش از حدّ متعارف بلند باشد، به گونهاى که زحمت زیادى براى محافظت از آن لازم باشد چطور؟
جواب : بلند کردن ناخن در حدّ معقول اشکالى ندارد.
سؤال ـ نظر شما در مورد ورزش بانوان چیست؟ کدام یک از رشته هاى ورزشى را، در تحت چه شرایطى، براى خانمها مجاز مىدانید؟
جواب : ورزش براى همه، و از جمله بانوان، کار خوبى است و مایه سلامت جسم و جان است؛ ولى خانمها باید در ورزشگاههاى مخصوص خود به ورزش بپردازند؛ آن هم ورزشهایى که در آن بیم خطرى براى آنها نباشد.
سؤال ـ گاهى از اوقات به هنگام پختن غذاهاى گوشتى، علیرغم دقّت زیادى که در شستشوى گوشت آن مىنمایم، لکّههایى از خون بر روى گوشت ملاحظه مىکنم، لطفآ بفرمائید :
الف) آیا این خونها نجس، و خوردن چنین غذایى حرام است؟
ب) در صورتى که جواب مثبت است، آیا لازم است که این موضوع را به شوهر و فرزندان و احیانآ میهمانها، اطّلاع دهم، یا همین که خودم اجتناب کنم کافى است؟
جواب : این خونها نجس نیست، و اگر جدا کردن آن از گوشت زحمت و مشقّت دارد، یا به هنگام پخته شدن مستهلک مىشود، خوردن آن نیز مانعى ندارد.
وَ آخِرُ دَعْوانا اَنِ الْحَمْدُ لِلّهِ رَبِّ الْعالَمینَ
پایان

(1) . به وسائل الشیعه، جلد 14، ابواب مقدّمات النکاح، باب 80، صفحه 113، مراجعه کنید.
(2) . به آدرسى که در پاورقى قبل ذکر شد مراجعه شود.
(3) . مرحوم علّامه مجلسى درباره فضیلت ختم سوره انعام، در بحارالانوار، جلد 87، صفحه 341، حدیث 54،باب اعمال الاسبوع و ادعیتها و صلواتها، روایتى نقل کرده است.
(4) . شرح بیشتر این مطلب را در تفسیر نمونه، جلد اوّل، صفحه 611، مطالعه فرمائید.
(5) . بحار الانوار، جلد 43، صفحه 54.
(6) . صله رحم یعنى پیوند با خویشاوندان، گاه با دیدار آنها حاصل مىشود، و گاه با نامه، یا تلفن، یا دعوت ازآنان، یا طرق دیگر، تحقّق مىیابد. و خویشاوندان خیلى دور را شامل نمىشود. و مادام که محذور و مانع شرعىو عرفى در کار نباشد، نباید قطع گردد.
(7) . وسائل الشیعه، جلد 8، ابواب احکام العشرة، باب 144. روایات تکان دهنده دیگرى نیز در این باب آمدهاست.