هر مسأله اى از دو راه قابل بحث و بررسى است از طریق «عقل و خِرد» و از طریق «عاطفه و فطرت»
فطرت، همان الهام و درک درونى است که نیاز به دلیل ندارد، یعنى بدون استدلال و برهان، انسان آن را پذیرا مى شود و به آن ایمان دارد.
این گونه الهامات باطنى گاهى امواجش از داوریهاى خرد نیرومندتر، و اصالتش بیشتر است، که اینها ادراکات ذاتى است و آنها معلومات اکتسابى.
اینگونه الهامات درونى در حیوانات غالباً «غریزه» نامیده مى شود; و غرائز هم دامنه وسیعى در حیوانات دارند و هم نقش مهمّى; بلکه مى توان گفت نقش اصلى در زندگى آنها بر دوش همین غرائز گذارده شده است.
بازتاب غرائز گاهى چنان شگفت انگیز است که انسان را با تمام وسائل صنعتى پیشرفته و ابزارهاى دقیق الکترونیکى اش، در برابر آن وادار به اظهار عجز مى کند.
مثلا، فراوانند حیوانات و حشراتى که وضع هوا را پیش بینى مى کنند، گاهى شاید براى یک روز و گاهى براى شش ماه و حتّى در نشریه اى دیدم نوعى از ملخ ها وضع هوا را از یکسال قبل پیش بینى مى کنند، و این راستى حیرت آور است که انسان عصر فضا، با تمام ابزارهاى دقیقى که براى پیش بینى وضع هوا اختراع کرده، و با تهیّه پستهاى هواشناسى در تمام نقاط حسّاس و گردآورى مجموعه اوضاع جوّى محسوس این نقاط از طریق مخابره، و تشکیل دادن «نقشه هاى هوایى» با تمام این تلاش ها و کوششهاى پرخرج، باز وضع هوا را براى مدّت 6 ساعت پیش بینى مى کند تازه آن هم با عباراتى چند پهلو!:
کمى تا قسمتى ابرى
گاهى تمام ابرى
احتمالا توأم با رگبارهاى پراکنده
و شاید بارندگى شدید
و احتمالا صاف و آفتابى! ...
ولى آن حشره هواشناس بدون تماس با حشرات دیگر، براى مدّت 6 ماه، یعنى از وسط تابستان چگونگى زمستان را پیش بینى مى کند و خود را براى آن آماده مى سازد.
شاید این که انسان معلومات فطرى اش محدودتر از بسیارى از جانداران دیگر است به این خاطر است که سهم عظیم او از نیروى عقل، کمبودهاى او را در همه زمینه ها جبران مى کند; ولى به هر حال، انسان نیز در نیازهاى ضرورى و مسائل اصولى زندگى، از الهام فطرى بهره مند است و این چراغ مى تواند ما را در مسیرى که در پیش داریم رهنمون گردد.
* * *
آیا در مسأله مورد بحث یعنى پایان گرفتن جهان با جنگ و خونریزى و ظلم و بیدادگرى، یا حکومت صلح و عدالت و امنیت، الهامهاى فطرى مى تواند به ما کمکى کند یا نه؟
* * *
پاسخ این سؤال مثبت است; زیرا دو نشانه قابل ملاحظه وجود دارد که مى تواند ما را به حقیقت رهنمون گردد:
