1ـ آیا سرنوشت آینده بشریّت، صلح و عدالت و امنیّت و آزادى انسانها از چنگال هر گونه ظلم و ستم و تبعیض و استعمار است؟
یا آن گونه که بعضى پیش بینى مى کنند هرج و مرجها روز افزون، فاصله ها بیشتر، ناهماهنگیها و نابسامانیها فراوانتر، و سرانجام یک جنگ اتمى یا فوق اتمى عالمگیر، پایه هاى تمدّن انسانى را ویران خواهد ساخت، و اگر انسانهایى بر روى کره زمین باقى بمانند افرادى عقب مانده، معلول، بینوا و درمانده خواهند بود؟
2ـ اگر عقیده نخست صحیح است و سرانجام صلح و عدالت است به چه دلیل؟
3ـ اگر بنا هست جهان به سوى «عدل» و «صلح» و «برادرى» گام بردارد، آیا اجراى این اصول بدون انقلاب ممکن است؟ و به تعبیر دیگر: آیا اصلاحات «تدریجى» و «رفورمها» توانایى بر دگرگون ساختن چهره عمومى جهان با اینهمه ناهنجاریها دارند؟
4ـ اگر لازم است انقلابى صورت گیرد آیا تنها از طریق قوانین مادّى امکان پذیر است، یا بدون استمداد از اصول معنوى و ارزش هاى اصیل انسانى ممکن نیست؟
5ـ باز اگر قبول کنیم چنین انقلابى ـ به هر حال ـ انجام گرفتنى است، رهبر این انقلاب چه صفاتى باید داشته باشد؟
6ـ آیا این انقلاب الزاماً به «حکومت واحد جهانى» مى انجامد؟
7ـ آیا آمادگیهاى خاصّى براى چنان حکومتى قبلا لازم نیست؟
8ـ این آمادگیها در دنیاى کنونى وجود دارد یا نه؟ و اگر ندارد آیا در حال حاضر، جهان به سوى این آمادگیها گام برمى دارد یا به سوى عکس آن؟
9ـ آیا این امور ـ به هر حال ـ با عقیده عمومى مذهب جهان نسبت به ظهور یک مصلح بزرگ آسمانى ارتباطى دارد؟
10ـ اعتقاد عمومى مسلمانان به ظهور «مهدى» چگونه است و پیوند آن با این مسائل سرنوشت ساز چیست؟
11ـ آیا اعتقاد به چنان ظهورى ما را به اصلاح عمومى جهان از طریق یک انقلاب همه جانبه نزدیکتر مى سازد، یا آنچنان که بعضى مى اندیشند دور مى کند؟
12ـ آیا این فکر و عقیده عمومى مذاهب یک واقعیّت عینى است و مولود دلایل منطقى، یا یک تخیّل است براى اشباع کاذب تمایلات سرکوفته انسانها در مسیر گمشده عمومى یعنى «صلح» و «عدالت»؟...
* * *
در این کتاب کوشش شده، دور از تعصّبها و گرایشهاى افراطى و دور از پیشداوریهاى غیر منطقى، به این پرسشها پاسخ گفته شود; پاسخ هایى که از اعماق جان بجوشد، و با خرد سازگار باشد، وبتواند «عقل» و «عواطف» و «روح» و «جان» را سیراب سازد.
* * *
مدّتها بود که در زمینه بحثهاى فوق یادداشتهایى تهیّه کرده بودم ولى تراکم اشتغالات در قم اجازه «تشریح» و «تنظیم» و «تکمیل» آن را نمى داد، و وسوسه همیشگى که در نوشتن کتاب دارم مانع از آن بود که به همان صورت انتشار یابد، و به راستى خام و ناپخته بود.
ولى دست حوادث مرا به نقطه اى که هیچگاه باور نمى کردم کشاند.
بندر چاه بهار!... یعنى دور افتاده ترین و بد آب و هواترین نقطه ایران که از تهران حدود 2300 کیلومتر فاصله دارد و امکانات آن براى زیست بسیار محدود و اهالى به طرز غیر قابل تصوّرى گرفتار محرومیّتها هستند.
خوشبختانه این سفر اجبارى در فصل زمستان پیش آمد، زمستانى که گاهى بهار و گاه بوى تابستان مى داد با آب و یخهایش و وسائل خنک کننده اش!
از آنجا که شاید 90 درصد اهالى پیرو آئین تسنّن بودند فرصتى دست داد که با بعضى از تحصیل کرده هاى آنها ـ به یاد ایّامى که به حجاز مى رفتم ـ تماس بگیرم و جلساتى تشکیل شد که اکثریّت قاطع آن را همین برادران دینى تشکیل مى دادند; و خوشبختانه محصول این جلسات جالب و چشمگیر بود.
در این منطقه کویرى، در کنار آبهاى نیلگون دریاى عمان، در زیر این آسمان پر ستاره شبهایش، و در این گوشه تنهایى، طبعاً مجال و فرصت بیشترى براى مطالعه به دست آمد; و با استفاده از این فرصت غیر منتظره، یکى از نخستین بحثهایى که مورد بررسى قرار دادم همین بحثها بود (و در کنار آن یک رشته مطالعات فقهى که توفیق آن نیز به این صورت در قم دست نمى داد) ; و از مجموع چنین نتیجه گرفتم که به مضمون «عَسى أَنْ تَکْرَهُوا شَیئاً وَهُوَ خَیرٌ لَکُم» دیدن این دوران «تبعید» نیز شاید از جهات گوناگون لازم بوده است.
امیدوارم بحثهاى این کتاب بتواند پاسخى باشد به درخواست طبقه تحصیل کرده که مى خواهند مسأله ظهور مصلح بزرگ جهانى را به گونه تحقیق مورد بررسى قرار دهند.
و نیز امیدوارم مطالعه این کتاب الهامهاى تازه اى به ما، در مبارزه اى که در برابر «ظلم و فساد» در پیش گرفته ایم ببخشد، و این مبارزه را تا سر حدّ قطع کامل دست جبّاران از اجتماعان ادامه دهیم.
البتّه کاملا احتمال وجود نقایصى در محتویات این کتاب مى رود بخصوص که در این زمینه کتاب تحقیقى بسیار کم نگاشته شده است.
نگارنده بسیار متشکّر خواهد شد که خوانندگان عزیز و صاحب نظران، نظرات اصلاحى و انتقادى خود را مستقیماً براى او (به آدرس قم ـ حوزه علمیّه) ارسال دارند.
چاه بهار ـ ناصر مکارم شیرازى
ماه صفر 1398 ـ بهمن ماه 1356
