مقدّمه:

منظور از مسائل متفرّقه در این فصل، آن دسته از مسائل فقهى مربوط به بانوان است که خارج از موضوع هاى بیست و یک فصل گذشته است; و از سوى دیگر، هر یک از موضوعات آن، بقدرى نیست که خود یک فصل جداگانه تشکیل دهد. به این مسائل توجّه کنید:

سؤال 864: شخصى آرایشگاه زنانه دارد، خانمى را آرایش مى کند، آن خانم با آن وضع خاص در اجتماع رفت و آمد مى نماید، با توجّه به این مطلب، پولى که آرایشگر دریافت مى کند چه حکمى دارد؟

جواب : اگر آرایشگر زن باشد گناهى ندارد و آنچه را که دریافت مى کند حلال است; لکن آن خانم، که خود را در معرض دید نامحرمان قرار مى دهد، گناهکار است.

سؤال 865: در مسأله 1774 توضیح المسائل فرموده اید: «پدر و فرزند مى توانند به یکدیگر ربا بدهند»، آیا منظور از فرزند تنها پسر است، یا دختر را هم شامل مى شود؟ آیا این حکم شامل مادر نیز مى شود؟

جواب : فرقى میان پسر و دختر نیست; ولى این حکم شامل مادر نمى شود.

سؤال 866: در بعضى از محلّه هاى شهر ما زنها یا دختر خانمها در داخل کوچه (که محلّ عبور و مرور مردم مى باشد) مى نشینند و با هم صحبت مى کنند، این کار شرعاً چه حکمى دارد؟

جواب : در صورتى که حجاب شرعى را مراعات نمایند و مزاحمت ایجاد نکنند، حرام نیست; ولى بهتر است این کار را ترک کنند.

سؤال 867: دوختن لباس زنانه توسّط خیّاط مرد، چه حکمى دارد؟

جواب : در صورتى که مستلزم تماسّ بدنى و محرّمات دیگر نشود اشکالى ندارد.

سؤال 868: دوختن لباس مردانه توسّط خیّاط زن نامحرم، چه حکمى دارد؟

جواب : اشکالى ندارد، ولى اندازه گیرى ها توسّط جنس موافق انجام شود.

سؤال 869: آیا براى خانمها جایز است که عطر بزنند و از منزل خارج شوند؟

جواب : در روایات متعددّى از این کار نهى شده(1) و ظاهر بعضى از آنها حرمت است.

سؤال 870: معمول است که بعضى از خانمها هنگام رفتن به مجالس عروسى و جشن، علاوه بر زینتهاى نامرئى، خود را معطّر مى کنند، با توجّه به این که خوشبو و معطّر بودن خود نوعى زینت و آرایش محسوب مى شود و معمولا بوى آن را مرد نامحرم در بین راه احساس مى کند، این کار چه حکمى دارد؟

جواب : اشکال دارد و در خبر است که تا به منزل برگردد مورد لعن ملائکه است.(2)

مسأله 871: نذر زن اگر مزاحم حقوق شوهر باشد، بى اجازه او باطل است و اگر مزاحم نباشد احتیاط مستحب آن است که با اجازه او باشد.

مسأله 872: اگر زن در جایى که احتیاج به اجازه شوهر دارد با اجازه او نذر کند، شوهر بنابر احتیاط واجب نمى تواند نذر او را به هم بزند، یا از عمل کردن به نذر او جلوگیرى نماید.

مسأله 873: هر گاه شوهر از قسم خوردن زن مانع شود قسم او صحیح نیست، حتّى اگر زن بدون اجازه شوهر قسم یاد کند قسم او صحیح نمى باشد.

سؤال 874: آیا هبه به زوجه، قابل بازگشت است؟

جواب : هبه به زوجه قابل بازگشت است; مگر این که زوجه از خویشاوندان نسبى باشد.

سؤال 875: آیا زن حق دارد در رفتن به کشورهاى غیر اسلامى با شوهرش مخالفت کند؟

جواب : اگر رفتن به آنجا، به دین و اعتقاد و اخلاقش ضرر مى زند، مخالفت او جایز است.

سؤال 876: پدرم با شوهرم اختلاف پیدا کرده و بدین جهت از من نیز ناراحت شده و گفته: «حق ندارى به خانه من بیائى!» تکلیف من چیست؟ آیا مى توانم بدون رضایت پدر، جهت دیدار با مادر و برادران و خواهرانم به خانه او بروم؟

جواب : آنها مى توانند به دیدار شما بیایند، یا در محلّ دیگرى ملاقات کنید; ولى در خانه ملکى پدر بدون اجازه او نمى توان رفت.

سؤال 877: در بعضى از شهرها، مجالس زنانه به عنوان «ختم أنعام» برقرار مى گردد، در این رابطه جزواتى نیز منتشر شده و در وسط آیه هاى سوره انعام اذکارى نیز خوانده مى شود، همچنین یازده مرثیه مى خوانند. نظر حضرتعالى در این زمینه چیست؟

جواب : درباره ختم أنعام به صورتى که معمول است روایت مستندى نیافتیم; هر چند در بعضى کتابها، اشاره اى به آن دیده مى شود;(3) ولى جاى شک نیست که تلاوت این سوره مبارکه و عمل به آن مى تواند باعث حلّ مشکلات گردد و شایسته است به هنگام تلاوت سوره مطلقاً چیزى به آن نیفزایند و هنگامى که تلاوت سوره تمام شد به سراغ دعاها و مرثیّه ها بروند.

سؤال 878: رانندگى اتومبیل براى زنان چه حکمى دارد؟

جواب : با حفظ حجاب اسلامى و جهات شرعى دیگر، مانعى ندارد.

سؤال 879: آیا بانوان مى توانند آموزش فنون نظامى ببینند؟

جواب : اگر مستلزم گناهى نباشد اشکالى ندارد.

سؤال 880: حکم دوچرخه سوارى و موتور سوارى خواهران با مانتو در سطح شهر، با توجّه به آثار و تبعات سوء اجتماعى و اخلاقى آن، چیست؟

جواب : با توجّه به پیامدهاى سوئى که این گونه امور دارد، لازم است از آن پرهیز شود و به وسوسه هایى که این و آن مى کنند توجّه نکنند.

سؤال 881: آیا زوجه را مى توان به علّت عدم تمکین در امور زوجیّت تعزیر نمود؟

جواب : تعزیر به دست حاکم شرع است که پس از شکایت زوج مبنى بر عدم تمکین زوجه و ثبوت آن انجام مى گیرد، زوجه نیز مى تواند به حاکم شرع شکایت کرده و براى زوج در برابر خلافکاریهایش تقاضاى مجازات کند.

سؤال 882: زنى با آرایش زننده و حالت بدحجابى در معابر عمومى ظاهر شده و بدین جهت او را دستگیر کرده اند. آیا مى توان به عنوان تعزیر سر او را تراشید؟

جواب : تراشیدن سر مطلقاً جزء تعزیرات نیست و باید راه دیگرى را براى تعزیر، مانند جریمه نقدى یا زندان یا مجازات بدنى، انتخاب کرد; ولى گاه در زندانها براى ملاحظه مسائل امنیّتى سر متّهمین را مى تراشند و این مربوط به عناوین ثانویّه است.

سؤال 883: با توجّه به این که زنان طبیعتاً احساساتى تر هستند و زودتر تحت تأثیر وسوسه هاى شیطانى قرار مى گیرند، آیا کیفر خطاهایشان با مردان تفاوت مى کند؟

جواب : در مسائل تعزیرات مسؤولیّت هر کس در برابر اعمالش رابطه اى با میزان تأثیر پذیرى از عوامل مختلف و میزان جرم او دارد.

سؤال 884: شنیده ایم که زن در خصوص قتل عمد شوهر خود و بالعکس حقّ درخواست قصاص ندارد، آیا این مطلب در مورد مادر مقتول و سایر ورثه مؤنّث مقتول، به صرف مؤنّث بودن صدق مى کند؟

جواب : این حکم در مورد زوجه است و شامل سایر زنان خویشاوند نمى شود.

سؤال 885: در بحث قَسامه، آیا زن مى تواند به تنهائى مدّعى قتل عمد باشد و اقامه قَسامه نماید؟

جواب : زن مى تواند مدّعى باشد; ولى قسامه را باید از مردان انتخاب کنند.

سؤال 886: اگر دیه زن به ثلث دیه کامله نرسد، امّا مجموع دیه و ارش او به ثلث برسد، آیا باز هم حاصل جمع دیه و ارش او نصف مى شود؟ یا این که تنصیف تنها در صورتى است که دیه او به ثلث دیه کامله برسد؟

جواب : تفاوتى بین دیه و ارش در این مسأله نیست و محاسبه مجموع در صورتى صحیح است که هر دو مر بوط به یک جنایت باشد.

سؤال 887: متأسّفانه شوهرم به کوچکترین بهانه اى مرا به باد کتک و ناسزا مى گیرد، به گونه اى که گویا این کار را نشانه مردانگى مى داند! در بیشتر اوقات بر اثر این کتکها، بدنم کبود، یا قرمز، یا سیاه مى گردد و آثار آن تا چند روز باقى مى ماند و گاهى هم بدنم زخم مى شود. لطفاً بفرمائید:

الف: آیا این کارها از نظر شرعى جایز است؟

ب:آیا دیه اى به اینجانب تعلّق مى گیرد؟

جواب : متأسّفانه عدّه اى از شوهرها گرفتار این گناه بزرگ و ظلم عظیم هستند و باید هر چه زودتر، انشاء اللّه، خود را اصلاح کنند و این کار، علاوه بر این که گناه بزرگى محسوب مى شود، دیه هم دارد و گاهى دیه آن سنگین است.

سؤال 888: چرا در اسلام دیه زنها نصف مردها مى باشد؟

جواب : خون زن و مرد مؤمن هر دو محترم است; ولى با توجّه به این که دیه جبران خسارت مادّى است و پرواضح است که خسارت حاصله از فقدان مردان در خانواده غالباً بیشتر از خسارت حاصله از فقدان زنان است، شارع مقدّس دیه مردان را دو برابر قرار داده است.(4)

سؤال 889: زن یا دخترى (نعوذ باللّه) به میل خود مرتکب عمل منافى عفّت مى گردد و عمل زشت او در ملأ عام افشا مى شود. به خاطر عمل ننگین خود، دست به خودکشى مى زند. آیا دیه این زن، یا دختر، بر عهده زانى است؟

جواب : زانى مرتکب گناه بسیار بزرگى شده است; ولى دیه بر عهده او نیست.

سؤال 890: برخى از معلّمان زن در ساعت کار و تدریس، به فعالیّت هاى جنبى دیگرى، مثل بافتنى و خواندن روزنامه و مانند آن که مربوط به تدریس نیست مى پردازند، این امور در ساعت رسمى کار چه حکمى دارد؟

جواب : جایز نیست.

سؤال 891: آیا از حدیث «خیر للنساء ان لایرین الرجال و لایراهن الرجال»(5) که از حضرت فاطمه زهراء، سلام اللّه علیها، روایت شده، استحباب پوشانیدن چهره و عدم ورود در مسائل اجتماعى، به جزء مواردى که با اذن ولىّ فقیه زمان باشد، استفاده نمى شود؟

جواب : هنگامى که ضرورتهاى سیاسى و اجتماعى ایجاب کند، زنان مى توانند با حفظ جهات عفّت، وارد این صحنه ها شوند، همانگونه که از آن بانوى بزرگوار نیز نقل شده است.

سؤال 892: آیا در صورت بى حجابى أرحام و خویشاوندان و عدم وجود شرایط نهى از منکر، باز هم صله رحم واجب است؟

جواب : در صورتى که سبب امضاء اعمال آنها نشود، باید صله رحم(6) را به جا آورد و تا آنجا که ممکن است با زبان خوش امر به معروف و نهى از منکر کرد.

سؤال 893: کنوانسیون «محو کلّیه أشکال تبعیض علیه زنان» بزودى جهت بررسى در دستور کار مجلس شوراى اسلامى قرار خواهد گرفت، از آنجا که این معاهده بین المللى مشتمل بر موادّى است که از نظر فقهى مورد سؤال واقع شده، نظر مبارک خود را نسبت به موارد زیر بیان فرمائید:

الف: بر اساس مادّه اوّل این معاهده، باید هر گونه تمایز، استثناء و یا محدودیّت بر اساس جنسیّت، در زمینه هاى سیاسى، اقتصادى، اجتماعى، فرهنگى، مدنى، و یا هر زمینه دیگر لغو گردد.

با توجّه به این مادّه، تفاوت زن و مرد در مواردى همچون میزان پوشش واجب بدن، نظر و لمس بدن جنس مخالف، دیه، قصاص، شهادت، ارث، طلاق، تعدّد همسران، امامت جماعت، لزوم تمکین جنسى، ولایت بر فرزندان، سرپرستى خانواده، حقّ حضانت، عیوب موجب فسخ نکاح، نشوز، لزوم سپرى شدن عدّه براى ازدواج بعدى، مرجعیّت و قضاوت، تبعیض تلقّى مى گردد و باید از میان برداشته شود! آیا تساوى زن و مرد در موارد مذکور، با احکام شرع مطابقت دارد؟

جواب : بى شک مساوات کامل، نه تنها مخالف ضرورت فقه شیعه، بلکه مخالف ضرورت اسلام و بر خلاف نصّ صریح قرآن و روایات متواتره است، و هیچ یک از علماء اسلام، نه در گذشته و نه در حال، اعتقاد به چنین مساواتى نداشته اند.

اصولا باید این معنى براى مجامع جهانى تبیین گردد که: «ملّتها نمى توانند با فرهنگ و مذهب خود وداع کنند و چشم و گوش بسته تسلیم مقرّراتى شوند که نه در تصویب آن حضور داشته اند و نه از نظر وجدان و منطق قطعیّت دارد».

البتّه ممکن است در بعضى از موارد جزئى، گفتگویى در میان علماى اسلام باشد، امّا مساوات کامل، به صورتى که گفته شد، هیچ موافقى ندارد.

ب: با توجّه به این که مادّه نهم و بند چهارم از مادّه پانزدهم در مورد کسب، تردّد، تغییر و یا حفظ تابعیّت خود و فرزندان، زن و مرد را مساوى مى داند، آیا زن بدون موافقت همسرش مى تواند به تابعیّت هر کشورى در آید و یا در هر شهرى سکنى گزیند؟

جواب :این، یکى از مواردى است که در بالا به آن اشاره شد و با احکام و فرهنگ اسلامى سازگار نیست، به علاوه بدون شک سرچشمه مفاسد زیادى در جوامع انسانى مى شود که نمونه هاى آن را در همان کشورهاى صنعتى مشاهده مى کنیم و آمارها در مورد متلاشى شدن خانواده ها شاهد گویایى بر این مطلب است.

آرى اگر زن تابعیّت کشور مورد نظرش را بپذیرد، ولى عملا محلّ سکونت را با رضایت زوج انتخاب کند اشکالى ندارد.

سؤال 894: آرایش براى خانمها در ماه مبارک رمضان، ماه محرّم و صفر و روزهاى شهادت و وفات معصومین(علیهم السلام) چه حکمى دارد؟

جواب : حرام نیست; ولى سزاوار است در ایّام وفات رعایت احترام را بنمایند.

سؤال 895: مرسوم است که خانمها در دو ماه عزادارى سرور و سالار شهیدان، ماه محرّم و صفر، صورت خود را اصلاح نمى کنند، آیا این کار شرعاً ایراد دارد؟

جواب : این کار اشکالى ندارد، ولى اصلاح کردن هم مانعى ندارد، البتّه سزاوار است در روزهاى قتل از این کار پرهیز کنند.

سؤال 896: برخى از زنان و دختران اعتقاد زیادى به انواع فال، از جمله فال قهوه و نیز کف بینى و طالع بینى دارند، به گونه اى که گاهى مسیر زندگى خود را بر آن اساس پى ریزى مى کنند! این کار براى این خانمها و انجام دهندگان آن چه حکمى دارد؟

جواب : فال قهوه و امثال آن از خرافات است و سزاوار نیست که هیچ کس به سراغ آن برود.

سؤال 897: متأسّفانه کم نیستند زنانى که به کوچکترین بهانه اى با دیگران قهر مى کنند و گاهى سالها آن را ادامه مى دهند و حاضر به آشتى نیستند و افعال ناپسند آنها در پاره اى از اوقات بر روابط شوهر و فرزندان، بلکه کلّ فامیل اثر نامطلوب مى گذارد، کار این گروه از زنان چه حکمى دارد؟

جواب : قهر کردن بطور کلّى از نظر اسلام کار بسیار نامطلوبى است; مخصوصاً اگر براى بهانه هاى کوچکى باشد. و در روایتى از پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله)آمده است: «اگر دو نفر مسلمان از هم قهر کنند و سه روز به طول بیانجامد و با هم آشتى نکنند، از اسلام خارج مى شوند... و هر کدام پیشقدم در آشتى شود در روز قیامت زودتر از دیگرى وارد بهشت مى شود!».(7)

سؤال 898: بلند کردن ناخن براى خانمها چه حکمى دارد؟ اگر بیش از حدّ متعارف بلند باشد، به گونه اى که زحمت زیادى براى محافظت از آن لازم باشد چطور؟

جواب : بلند کردن ناخن در حدّ معقول اشکالى ندارد.

سؤال 899: نظر شما در مورد ورزش بانوان چیست؟ کدام یک از رشته هاى ورزشى را، در تحت چه شرایطى، براى خانمها مجاز مى دانید؟

جواب : ورزش براى همه، و از جمله بانوان، کار خوبى است و مایه سلامت جسم و جان است; ولى خانمها باید در ورزشگاههاى مخصوص خود به ورزش بپردازند; آن هم ورزشهایى که در آن بیم خطرى براى آنها نباشد.

سؤال 900: گاهى از اوقات به هنگام پختن غذاهاى گوشتى، علیرغم دقّت زیادى که در شستشوى گوشت آن مى نمایم، لکّه هایى از خون بر روى گوشت ملاحظه مى کنم، لطفاً بفرمائید:

الف: آیا این خونها نجس و خوردن چنین غذایى حرام است؟

ب: در صورتى که جواب مثبت است، آیا لازم است که این موضوع را به شوهر و فرزندان و احیاناً میهمانها، اطّلاع دهم، یا همین که خودم اجتناب کنم کافى است؟

جواب : این خونها نجس نیست و اگر جدا کردن آن از گوشت زحمت و مشقّت دارد، یا به هنگام پخته شدن مستهلک مى شود، خوردن آن نیز مانعى ندارد.

1 . به وسائل الشیعه، جلد 14، ابواب مقدّمات النکاح، باب 80، صفحه 113، مراجعه کنید.

2 . به آدرسى که در پاورقى قبل ذکر شد مراجعه شود.

3. مرحوم علاّمه مجلسى درباره فضیلت ختم سوره انعام، در بحارالانوار، جلد 87، صفحه 341، حدیث 54، باب اعمال الاسبوع و ادعیتها و صلواتها، روایتى نقل کرده است.

4. شرح بیشتر این مطلب را در تفسیر نمونه، جلد اوّل، صفحه 611، مطالعه فرمائید.

5. بحار الانوار، جلد 43، صفحه 54.

6. صله رحم یعنى پیوند با خویشاوندان، که گاه با دیدار آنها حاصل مى شود، و گاه با نامه، یا تلفن، یا دعوت از آنان، یا طرق دیگر، تحقّق مى یابد. و خویشاوندان خیلى دور را شامل نمى شود. و مادام که محذور و مانع شرعى و عرفى در کار نباشد نباید قطع گردد.

7. وسائل الشیعه، جلد 8، ابواب احکام العشرة، باب 144. روایات تکان دهنده دیگرى نیز در این باب آمده است.

وَ آخِرُ دَعْوانا اَنِ الْحَمْدُ لِلّهِ رَبِّ الْعالَمینَ

پایان