مقدّمه:
خمس یکى از عبادات مالى است که تحت شرائط ویژه بر افراد خاصّى واجب مى شود. خمس پشتوانه مطمئن و مناسبى براى بیت المال مسلمین مى باشد. خمس قسمتى از خلأ اقتصادى موجود در جامعه اسلامى را پر نموده و بودجه مورد نیاز فعالیّتهائى که جنبه دینى دارد را تأمین مى کند.
سؤال 409: آیا تعیین سال خمسى اختصاص به مردها دارد، که به عنوان نان آور و مدیر خانواده هستند، یا شامل زنان خانه دارى که تحت سرپرستى مردها به سر مى برند و عایدات جزیى دارند نیز مى شود؟ در صورتى که جواب مثبت است، آیا نحوه محاسبه خمس اموال آنان با مردان متفاوت است؟
جواب : هر کس درآمدى زاید بر مخارجش دارد باید سال خمسى داشته باشد و بعد از گذشتن سال اموال خود را تخمیس کند، و تفاوتى بین زن و مرد از این جهت نیست.
سؤال 410: از آنجا که اینجانبه معلّم هستم حساب سال جداگانه اى از شوهرم دارم، مى خواستم بدانم که آیا به لوازم مصرفى، که قسمتى از آن در پایان سال اضافه مى آید، مانند لوازم آرایش خانمها، خمس تعلّق مى گیرد؟ بطور کلّى، آیا لوازم آرایش جزء مؤونه است، یا همه آن خمس دارد؟
جواب : این لوازم در حدّ معقول جزء مؤونه است و هر گاه چیزى از آن آخر سال اضافه بیاید خمس دارد و این در صورتى است که باقیمانده واقعاً قیمت داشته باشد.
مسأله 411: در میان بسیارى از خانواده ها معمول است که جهیزیّه دختران را تدریجاً تهیّه مى کنند، چنانچه سال بر آن بگذرد خمس آن واجب است; ولى در مناطقى که اگر جهیزیّه را قبلا تهیّه نکنند عیب محسوب مى شود، یا این که تهیّه آن جز به صورت تدریجى مشکل است، خمس ندارد.
سؤال 412: دخترى شاغل و در سنّ ازدواج مى باشم، بر خلاف آنچه در بین مردم متداول است، من به تدریج جهیزیّه ام را تهیّه نمى کنم، بلکه پولى که هر ماه بدست مى آورم را تبدیل به طلا نموده و نگهدارى مى کنم تا به هنگام نیاز جهیزیّه را یکجا تهیّه کنم، تا هم نیازى به حفظ و نگهدارى نداشته باشد و هم مُد روز باشد. آیا به این پس اندازها خمس تعلّق مى گیرد؟
جواب : آرى به اینها خمس تعلّق مى گیرد، ولى چنانچه در زحمت باشند ما به اینگونه افراد اجازه مى دهیم خمس آن را بر ذمّه بگیرند و هنگام توانایى بپردازند.
سؤال 413: شغلم آرایشگرى خانمهاست. در ضمن گاهى از اوقات براى همسایه ها لباس نیز مى دوزم، آیا به لوازم آرایشگرى و خیّاطى خمس تعلّق مى گیرد؟
جواب : به هر گونه ابزار کار خمس تعلّق مى گیرد، ولى اگر وسیله اى را براى زندگى شخصى بگیرید و گاهى از آن براى دیگران استفاده کنید، خمس ندارد.
سؤال 414: آیا به شیربها و مهریّه خانمها خمس تعلّق مى گیرد؟
جواب : خمس ندارد.
سؤال 415: اگر خانمى داراى زینت آلات طلا باشد و برخى از آن نیز هدیه باشد و سال بر آن بگذرد، آیا خمس دارد؟
جواب : چنانچه زینت آلات مزبور مورد نیاز و جزء شؤون او بوده باشد خمس ندارد.
سؤال 416: مجبور شدم براى حلّ مشکلى از مشکلات زندگى، زینت آلاتم را بفروشم، ولى اکنون بیش از یک سال پول آن نزد من است، آیا این پول مشمول خمس است؟
جواب : مشمول خمس نیست.
سؤال 417: آیا حقوقى که ازطرف بنیاد شهید به خانواده محترم شهداء پرداخت مى شود مشمول خمس است؟
جواب : بنابر احتیاط لازم در سر سال، خمس زیادى را بدهند.
سؤال 418: بیشتر خانمهاى شهر ما قالیباف هستند; ولى معمولا خرید لوازم فرش و نیز فروش فرش و تصرّف در پول حاصل از آن، به عهده شوهر است; با توجّه به این که بافتن این فرشها چندین سال طول مى کشد، چگونه حساب مى شود؟ آیا خمس آن بر عهده شوهر است، یا خود زن باید بپردازد؟
جواب : فرش هنگامى که آماده فروختن شد جزء درآمد آن سال محسوب مى شود و خمس آن بر عهده کسى است که مالک آن فرش و درآمد آن است.
سؤال 419: خانمى زمین موروثى پدرى اش را فروخته و با پول آن خود و فرزندانش جهت عزیمت به حجّ، ثبت نام نموده اند. آیا در صورت گذشتن سال خمسى بر زمین یا پول آن، خمس به آن تعلّق مى گیرد؟
جواب : ارث مشمول خمس نیست; مگر این که قیمت زمین از زمانى که مال الارث به او منتقل شده افزایش یافته باشد که به افزایش آن خمس تعلّق مى گیرد، ولى اگر قبل از گذشتن سال، آن را براى نام نویسى هزینه کرده، در این صورت چیزى بر او نیست.
سؤال 420: متأسّفانه شوهرم اهل پرداخت وجوهات شرعیّه نیست، تکلیف من و فرزندانم چیست؟
جواب : به شما و امثال شما اجازه مى دهیم که در صورت نیاز در اموال او به مقدار نیازتان تصرّف کنید و خمس آن را به ذمّه بگیرید و اگر بعداً توانایى پیدا کردید بپردازید و اگر توانایى پیدا نکردید بخشوده خواهد شد.
سؤال 421: چنانچه پدرى که ـ نعوذ باللّه ـ ثروتش از راه حرام بدست آمده، جهیزیّه اى براى دخترش تهیّه کند، یا هدیه اى به او بدهد، آیا دختر مى تواند از آن استفاده کند؟ راه پاک کردن آن چیست؟
جواب : اگر یقین ندارد که از مال حرام است، براى او اشکالى ندارد. و اگر یقین دارد، چنانچه مقدار حرام و صاحبانش شناخته شده نیستند، واجب است خمس آن را بپردازد و بقیّه پاک مى شود.
سؤال 422: آیا سیادت از طریق مادر به فرزندان او منتقل مى شود؟
جواب : بعضى از احکام سیادت، از جمله گرفتن خمس، منتقل نمى شود و سبب آن در کتب فقهیّه نوشته شده است.
سؤال 423: آیا مى توان به زن سیّده اى که شوهرش سیّد نیست، ولى نیازمند است، از سهم سادات کمک نمود تا خرج شوهر و فرزندانش کند؟
جواب : اشکالى ندارد.
سؤال 424: چرا وقتى پدر خانواده سیّد است به فرزندانش سیّد مى گویند، ولى اگر مادر سیّد باشد به آنها سیّد نمى گویند؟
جواب : معمولا نسب انسان در عرف از طریق پدر منشعب مى شود، به همین جهت همیشه فامیل کودکان مطابق فامیل پدر ثبت مى شود، و در اسلام نسب خانواده از طریق پدر است; هر چند سیادت مادر نیز سبب احترام فرزند است.
